Gelezen : 1984 – George Orwell

Een klassieker is altijd gevaarlijk

Van alle lijstjes die in mijn hoofd zitten heeft er ook eentje de titel ‘Lees klassiekers’. Geen idee wat een boek tot een klassieker maakt, maar 1984 valt er zeker onder.

Klassiekers lezen vind ik altijd gevaarlijk. Er zijn een hoop verwachtingen (al dan niet terecht) en soms – ook in het geval van 1984 – ken ik al de grote lijnen van het verhaal én de boodschap. Anderzijds : dat gold evengoed toen ik het boek Animal Farm las van dezelfde auteur, en daar heb ik wel van genoten.

Langdradig

Het boek was voor mij bijgevolg ook niet spannend of nieuw. Toch hoopte ik nog op enige verrassingen of de simpele ervaring van ‘het graag lezen’, of een originele compositie van het boek. Het viel echter tegen. Het boek léék mij langdradig en toen ik op een bepaald moment een boek in een boek las, moest ik écht mijn best doen om verder te lezen. Want ja, er zit nog een boek IN het boek. Of dat boek écht het boek is dat het meent te zijn, weet je pas later, dus hou ik het hier maar even spannend !

Big Brother is watching you – inhoud

Hoeft het nog te worden verteld ? Ik vat het héél summier samen. 1984 gaat over een totalitaire samenleving waarin planning en controle centraal staan. Iedereen kent zijn plaats en taak, iedereen wordt voortdurend in het oog gehouden door allerlei TV-schermen die in tweerichtingsverkeer werken :  jij ziet het scherm, maar het scherm kàn jou ook zien. Oftewel : Big Brother is watching you.

There was of course no way of knowing whether you were being watched at any given moment. How often, or on what system, the Thought Police plugged in on any individual wire was guesswork. It was even conceivable that they watched everybody all the time. But at any rate they could plug in your wire whenever they wanted to. You had to live – did live, from habit that became instinct – in the assumption that every sound you made was overheard, and, except in darkness, every movement scrutinised.

Actualiteit

Het is geen geheim dat Orwell met 1984  kritiek uitte op zowel de stalinisten als nazisten van die  (1948) tijd. Met het vallen van dergelijke totalitaire regimes zou je kunnen denken dat het verhaal achterhaald is. Toch heeft het boek volgens mij nog altijd verdienste. Het boek nodigt iedereen uit om waakzaam te blijven. Niet enkel om de ‘letterlijke’ totalitaire regimes maar ook die regimes die mensen vrijwillig maken door o.a. het gebruik van de media.

De werkelijkheid is wat wij schrijven

In 1984 wordt de geschiedenis continu herschreven in Oceanië en is het onmogelijk te weten of wat men aanneemt waar is of niet. Er is geen vrije pers, geen vrije meningsuiting en wat men ‘leest’ is al honderd keer geredigeerd. De werkelijkheid wordt gemaakt. Mensen ‘lossen op’ (ze worden niet vermoord). Alles dient het doel van de overheid.

Ik heb heel dikwijls gedacht aan de macht van de (sociale) media, hoe ook hier dikwijls een realiteit ‘gemaakt’ wordt, hoe heel snel verhalen (al dan niet verzonnen, genuanceerd of niet) een eigen leven gaan leiden, machtig worden en realiteit worden.
The Circle van Dave Eggers is in die zin een moderne versie van 1984. Bij The Circle wordt het  controlerende echter niet opgelegd maar gekozen. Laat ons hopen dat het nooit zo ver komt !

Een pleidooi voor een rijke taal

In Oceanië wordt taal  zeer beperkt. Newspeak is de taal die men overal wil horen en die mijn ‘creëert’ om zo de werkelijkheid te verkleinen én te vormen.

‘Don’t you see that the whole aim of Newspeak is to narrow the range of thought? In the end we shall make thoughtcrime literally impossible, because there will be no words in which to express it.

Het is een discussie die ik dikwijls voer met de leerlingen : het belang van rijkdom van taal, het belang van te kunnen nuanceren. De kracht van taal  en dat een SMS-taal nooit hetzelfde kan zijn. Alleen als het over de liefde gaat, lijken ze mij te begrijpen … (!)

Praktisch

• Engels editie, George Orwell, 1984, 338 blz, te koop bij Bol.com voor € 8,80
•  Nederlandse vertaling te koop bij Bol.com voor € 15,00
• Ik las de Kindle-Editie voor $ 2,09.

Wellicht is het zowat in alle bibliotheken te vinden !