Autonomie – Miram Rasch

Zijn we wel zo autonoom als we denken? Of zijn computers zo slim dat ze ons zo goed kennen en dus meester verleiders zijn om ons te overtuigen? Bestaat vrijheid van denken? Of zijn we op voorhand al zo gepositioneerd dat de ruimte beperkt is? Kan je buiten jezelf denken, je leeftijd, je cultuur, je omgeving? Bevrijdt de technologie ons – alle kennis is te vinden – of zet ze ons juist vast? Lees ‘Autonomie’ en je strandt met meer vragen dan je begon bij het lezen.

Filosoferen is gevaarlijk

Maar ook heerlijk! Want je weet nooit waar je eindigt en je gedachten kunnen alle kanten opgaan. Want komt je eenmaal ergens terecht, dan zijn er dikwijls weer argumenten, kennis, of zienswijzen waardoor alles weer op z’n kop gaat staan en je van voorafaan weer kan beginnen. Of meer nog, je bent nog verder van huis dan je waar je aanvankelijk startte. Filosoferen veruimt echter je wereld én je denken. De gelaagdheid van de werkelijkheid, de vraag achter elk antwoord. De creativiteit van de geest.

Autonomie en verlichting

Miriam Rash schreef een filosofisch boekje over autonomie. Ze begint daarvoor bij Kant, meestal in één adem genoemd met Verlichting en mondigheid. Centraal staat de mens die zelf denkt, zijn rede gebruikt, zich bevrijdt van de bevoogding van kerk en staat.

“Verlichting is het uittreden van de mens uit de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is. Onmondigheid is het onvermogen om zich van zijn verstand te bedienen zonder de leiding van een ander”.

E. Kant, geciteerd in Miriam Rasch, Autonomie, een zelfhulpgids, Prometheus 2022

“Zonder leiding van een ander”

Nu leven we in een tijd dat we uiteraard niet zomaar aannemen wat politieke en religieuze leiders ons vertellen. We hebben toegang tot allerlei informatie en, laat ons hopen, kunnen door goed onderwijs en logisch denken zélf tot denken komen. Ja toch?

Nee?

Of is dat zelf al zo danig bepaald dat de uitkomst per definitie beperkt is? Of met andere woorden: de uitkomst ligt al deels vast? En als ze dat niet is, kunnen we ons dan ontdoen van allerlei invloeden die, zeker door de moderne technologie, ‘op onze maat’ gesneden zijn en dus geweldig verleidelijk zijn? Harari spreekt van de ‘hackbare mens’ als het over de relatie autonomie en technologie gaat.

Technologie

Rasch wijdt een heel stuk aan de moderne technologie die via allerlei algoritmes precies weet hoe jou te ‘verleiden’, of dat nu kiesgedrag is (al valt dat in praktijk nog mee) of consumentengedrag. Elke klik op het scherm vertelt iets over jouw interesses, waarden en relaties. Data is big business, dus is het ook niet verwonderlijk dat er zoiets bestaat als microtargeting om jou te beïnvloeden. Of zeg maar zoiets als hypergeïndividualiseerde ‘reclame’ of beïnvloeding, maar zo op maat dat je het nauwelijks opmerkt als beïnvloeding.

De onmondigheid waar Kant de mens uit wilde bevrijden lijkt nauwelijks meer te bestaan – al zouden kerk en staat proberen voor te schrijven wat te denken, niemand luistert naar hen. Waarom zou je ook als je zo luid en zo vaak als je wil je mening kunt verkondigen? Maar soms lijkt er een nieuwe onmondigheid voor in de plaats gekomen, eentje waarin de platformen en hun algoritmes en dataprofielen je gevangenhouden. Schrijven die niet net zo goed voor hoe en wat te denken?

Miriam Rasch, Autonomie, een zelfhulpgids, Prometheus 2022

Terug naar af dus. Ontvoogd en opnieuw bevoogd? Hetzelfde in een ander en kleurrijker jasje? Of is dit te radiciaal gesteld en zijn wij vrij in het al dan niet volgen van allerlei media en dito algoritmes? Kunnen we er ons, door de veelheid aan kennis, aan ontworstelen?

Vrijheid

Autonomie kan niet gedacht worden zonder vrijheid. Maar ook hier bots je volgens Rasch op allerlei paradoxen. Ze citeert Kierkegaard die omschrijft als ‘Hier barst de taal’: Wanneer je jezelf in vrijheid onderwerpt aan onvrijheid.

Uitdagende lectuur, niet?

Amuzes

Het boekje van Miriam Rasch is dun en wordt opgediend als een schaal vol aperitiefjes. Vanuit het begrip autonomie maakt ze allerlei uitstapjes. Wat is vrijheid? Wat wordt begrepen onder autonomie? Wat is de relatie tussen autonomie en regels? Ben ik niet autonoom als ik regels volg? Of net wel? Heb ik daarin keuze? Is autonomie een voorwaarde voor een vervuld leven? Een plezierig leven? (instrumentale benaderingen!). Dient autonomie tot iets? Moet ze nuttig zijn?
Miriam Rasch gaat in dit boekje alle kanten uit en gaat ten rade bij tal van filosofen, hedendaags en niet meer zo hedendaags. Hapjes dus. Die naar meer doen smaken, maar evengoed de honger niet stillen maar aanwakkeren.

Je blijft op je honger zitten…

Een dun boekje dat aandacht vraagt en waardoor je soms wat overdonderd wordt. Bij het lezen raakte ik soms gefrustreerd, omdat sommige zaken te weinig uitgediept werden, gewoon even werden aangeraakt, tal van nieuwe vragen met zich meebrachten. Anderzijds dacht ik: dit is exact wat zo’n boekje over autonomie moet doen, het werk aan de lezer overlaten. Hem autonoom laten nadenken over autonomie. Of.. kan dat net niet?

… en daarom aan te raden

Aan te raden voor wie filosofisch wil uitgedaagd worden maar toch geen dik boek wil lezen. Voor lezers die graag voor zichzelf (!) nadenken en meer plezier vinden in de vragen dan wel de antwoorden.

Miriam Rasch, Autonomie, een zelfhulpgids, Prometheus 2022, te koop of te bestellen bij de lokale boekhandel of de Nederlandse onlinegigant voor €16,99 (paperback) of als ebook voor €9,99.