Gelezen: Dit kan niet waar zijn – Joris Luyendijk – over de bankencrisis

De bankencrisis is voorbij of niet ?

In ‘Dit kan niet waar zijn’ gaat Joris Luyendijk op zoek naar de personen en mechanismen achter de bankencrisis. Deze crisis begon met het faillissement van Lehman Brothers in  2008.  Wellicht liggen er nog weinig mensen van wakker – het lijkt allemaal nog wel mee te vallen – maar we zijn maar ‘net aan een catastrofe ontsnapt’(Herman Van Rompuy).  Wat die catastrofe zou geweest zijn ?

Het faillissement van een grote en wereldwijd vertakte bank kan een domino-effect veroorzaken, waardoor het mondiale financiële systeem als geheel tot stilstand komt, verlamd raakt en instort. Behalve dat niemand nog bij zijn geld kan, bevriest dan de financiering voor handel, daarmee de handel zelf en dus de voedselbevoorrading.  (George Cooper, geciteerd op p. 35).

Ik zeg al meteen in alle eerlijkheid dat ik mij amper kan voorstellen wat dat betekent. Wellicht dat niets meer werkt. Je hoeft geen doemdenker te zijn om te nefaste gevolgen wereldwijd te voorspellen. Tot in je eigen straat.

Gigantische bonussen

Veel mensen zullen zich de gigantische bonussen herinneren die openbaar werden. Banken hadden zich diep in de problemen gewerkt en moesten overheidssteun vragen, bankiers hadden jarenlang gigantische bonussen gekregen om toch maar hun ‘budget’ (= te behalen winst) te halen. Zo’n systeem moest wel leiden tot misbruik. Samengevat: de bankencrisis was het gevolg van immorele op geld beluste bankiers die alles deden om geld binnen te rijven, no matter what.

Het is de schuld van de bankiers het systeem

Het verhaal van de bonussen is maar één zaak en volgens Luyendijk zijn ze niet de enige verklaring van de bankencrisis. Erger is dat het systeem zo in elkaar zit dat … een volgende bankencrisis in de verte plausibel is.

Tijdens de vele gesprekken die Luyendijk had met (anonieme) bankiers kwam het volgende naar boven :

Code of Silence

• In de City geldt een Code of Silence. Je klapt dus niet uit de biecht, vertelt niet hoeveel je bonus is, wat je deals zijn etc. Er is geen transparantie. Niemand heeft overzicht.

Complex

• De bankwereld is zo complex geworden   (Er worden nieuwe financiële producten op de markt gebracht die bundels zijn van andere financiële producten, met bepaalde winst/verliesopties) dat managers het zelf niet snappen. Dit ‘niet snappen‘ kwam dikwijls in het boek ter sprake. Het is gewoon te ingewikkeld.
  

  Uiteindelijk baseren toezichthouders zich op selfdeclaration, ging hij verder: wat het management aan ze voorlegt. “Het punt is dat het management zelf vaak niet weet wat er gaande is, omdat banken ze enorm groot en complex zijn.” (p. 126)

Geen afdoende controle

• Daardoor is het gigantisch moeilijk om te controleren.
  

  “Een CEO kan niet ieder algoritme en computerprogramma dat zijn bank gebruikt begrijpen, laat staan iedere product” (…)”Als interne boekhouders horen wij de bank te begrijpen, en dit inzicht te illustreren met onze cijfers. In werkelijkheid het bijna andersom. We doorlopen een proces, en als iedere stap keurig is gezet, dan geldt de uitkomst als legitiem. Wat wij doen is feitelijk legitimeren.”

• Niet alleen de complexiteit is een probleem ook de afhankelijkheid.
  

  “Dat kredietbeoordelaars worden betaald door de banken van wie ze de financiële instrumenten ‘onafhankelijk’ beoordelen”. 

Amoreel

Het woord amoreel valt dikwijls in het boek. Men doet wat men kan om zoveel mogelijk winst te maken binnen de wet en denkt niet na over de ethische consequenties. Bankieren is leven in een zeepbel. Als het kan, dan wordt het gedaan. Het zijn levenloze cijfers. Schaakstukken. Kwestie van winnen.
Vandaar ook dat ‘na’ de bankencrisis weinig tot geen mensen veroordeeld zijn. Het was ‘binnen de wet’. 

Er is niets veranderd

Kan het opnieuw gebeuren ? Het boek schetst een somber toekomstbeeld. Wie werkt in de financiële wereld blijft werken in een systeem van gigantische druk en veel van de geïnterviewde bankiers hadden het gevoel vast te zitten. Hun leven was gebouwd rond dit inkomen, ‘eruit stappen’ zou gigantische gevolgen hebben zoals het sturen van hun kinderen naar andere scholen met minder toekomstperspectief (Groot-Brittannië). De bankierswereld blijft complex er is geen antwoord op het amorele.

Samenvatting

De grote verdienste van dit boek is dat het een heel complex gegeven enigszins bevattelijk maakt. De lezer krijgt inzicht in allerlei mechanismen die het systeem – ook nu nog – in stand houden. De stelling dat de bankencrisis enkel het gevolg zou zijn van immorele geldwolven verliest hier aan geloofwaardigheid, al vind ik persoonlijk dat je verschuilen achter amoraliteit evengoed immoreel is.

Praktisch

Luyendijk, Joris, Dit kan niet waar zijn, onder bankiers, uitgeverij Atlas Contact 2015, 208 blz. Paperback te koop bij Bol.com voor € 12,50.