Doe normaal: hoe ons absurde brein met emoties omgaat

Doe Normaal! is een boek over hoe emoties onze waarneming, herinneringen, denken en handelen bepalen. Misschien zijn we toch niet zo rationeel als we denken?

Een wetenschapper aan het woord

Laat ik eerst even iets rechtzetten: ‘Doe normaal!’ is een boek van een doctor in de neurowetenschappen. Eentje die het ver beneden zijn waardigheid acht om maar iets te schrijven wat hij niet wetenschappelijk kan onderbouwen. Voila. Dit is gezegd.
Titel en kaft zijn verwarrend maar meteen ook uitdagend. Doe normaal!

Verwarring

Dit is niet het boek dat ik van plan was om te schrijven. In zekere zin is het niet het boek dat ik ooit had willen schrijven.
Maar ik ben erg blij dat ik het toch heb geschreven. Het was misschien het beste wat ik ooit heb gedaan.
Verward? Ik neem het je niet kwalijk. Want dat was ikzelf ook. Dit is hoe het allemaal begon.

citaat uit Dean Burnett, Doe Normaal. Hoe ons absurde brein met emoties omgaat. Spectrum 2023

Zoektocht

Dit boek is opgedragen aan de vader van de auteur. Burnetts vader stierf aan corona. De afscheidsplechtigheid, het rouwen, het ging allemaal door onder strikte voorwaarden van beperkte sociale omgang. Het was een schokkende ervaring voor Burnett. Hij keek naar zichzelf en begreep zichzelf soms niet. Waarom huilde hij niet op de afscheidsplechtigheid? Waarom streamde hij de begrafenis van zijn vader op facebook, terwijl zijn vader dat nooit goed gevonden zou hebben? Wat gebeurde er allemaal?
Het was de aanzet voor een boek over emoties. Hoe ontstaan ze? Wat zijn ze? Is het brein meester of de emoties of net niet? Worden we gedreven door rationaliteit of emotie? Wat is de relatie tussen emotie en brein en lichaam?

Geboren verteller met een bibliotheek in zijn hoofd

Dean Burnett is een geboren verteller, maar dan wel eentje die precies een wetenschappelijke bibliotheek in zijn hoofd heeft. Vijftig bladzijden voetnoten. Verantwoording! Nuancering! Dat is zijn leven als wetenschappelijk onderzoeker. Verteller: Dean Burnett is evengoed stand-upcomedian, een beetje de Lieven Scheire van de psychologie lijkt het.

Waar ‘zitten’ onze emoties in ons lichaam?

Emoties staan niet apart van ons lichaam. Stress/opwinding doet het hart harder slaan, ons gezicht ‘verraadt’ hoe we ons voelen, onze maag krimpt ineen van angst. Het zijn gemeenplaatsen. Ontstaan emoties in ons brein? En waar dan? Waar begint een emotie? In het brein en komt die emotie vervolgens tot uiting in het lichaam? Of reageert ons lichaam ‘emotioneel’ en interpreteert het brein dit? Of is het simpelweg een tweerichtingsverkeer? Het eerst hoofdstuk vertelt er je alles over.

Dat eerste hoofdstuk is meteen ook het zwaarste om lezen, tenzij je een of andere medische achtergrond hebt. Verwonderlijk is dat niet, dit boek is een zoektocht en die begint (altijd!) dichtbij: wat Dean Burnett ‘kende’. Hoe verder zijn onderzoek leidt, hoe interessanter het wordt en hoe meer ontdekkingen hij doet. Verrassende zaken.

Inhoud van het boek

Na dit basishoofdstuk ‘De emotionele fundamenten’, gaat Dean Burnett echt van start. Komen aan de beurt:

• Emoties versus denken
• Emotionele herinneringen
• Emotionele communicatie
• Emotionele relaties en tenslotte,
• Emotionele technologie

Dat klinkt misschien allemaal een beetje saai maar wat als ik je vertelde dat hij in dat tweede hoofdstuk uitlegt hoe onze emoties ons rationeel denken en zelfs waarnemen beïnvloeden?

De algehele consensus is dus dat emoties een obstakel vormen voor rationeel denken.(…) Het blijkt dat onze emoties tal van intrigerende, en cruciale rollen spelen in ons denkvermogen, onze waarneming en onze geest. Ze zijn mogelijk de reden dat we dat soort zaken überhaupt hebben. Dus het was een goede zaak dat ik mijn emoties niet uitschakelde. Ik had me ernstig kunnen beschadigen.
Niet dat ik ooit die optie had. Ik ben tenslotte een reguliere wetenschapper, en niet een fictieve.
Maar als je wil weten wat je van emoties moet denken, dan is het belangrijk om de vele manieren te kennen waarop het denken voor een groot deel àfhangt van emoties. En dat ga ik onderzoeken in dit hoofdstuk.

citaat uit Dean Burnett, Doe Normaal. Hoe ons absurde brein met emoties omgaat. Uitgegeven door Spectrum 2023

Een vat vol kennis

Bij het lezen van dit boek had meermaals een aha-erlebnis: dus dààrom blijf ik de muziek uit mijn studententijd zo goed vinden!* en eindelijk weet ik waarom ik toch blijf kijken naar het spannendste gedeelte in een griezelfilm terwijl ik heel goed weet dat dit mij geen goed doet!
Lang heb ik gedacht dat ik met een roze bril naar mijn vakanties keek. Hoe verder de herinnering, hoe positiever ze bleken. Terugdenkend aan de vele zomers die ik als kind aan de Spaanse kust doorbracht lijkt geen enkele vakantie ooit nog zo paradijselijk geweest zijn. Fading bias!

De ontdekking hielden niet op bij mijzelf. Ik heb mij lang afgevraagd waarom miljoenen mensen oprecht verdrietig konden zijn bij de dood van iemand die ze persoonlijk niet eens kenden. Prinses Diana! Queen Elisabeth! Ja, daar zijn verklaringen voor. Evengoed hoe het mogelijk is dat grote groepen mensen, ondanks allerlei wetenschappelijk bewijs, blijven volhouden dat corona een griepje was dat ‘overdreven’ is. (Covid-19 maakte in Groot Brittannië meer dodelijke slachtoffers dan Wereldoorlog, 700 000 volgens de auteur).

Citaat uit Dean Burnett, Doe Normaal. Hoe ons absurde brein met emoties omgaat. Uitgegeven door Spectrum 2023

*Dit is het zogenaamde reminiscentie-effect: waarbij de herinneringen uit je adolescentie en de periode waarin je net twintig was, je meestal helderder voor de geest staat dan andere, hoe oud je ook wordt. (Dean Brunett)

Je kan je emoties maar beter ernstig nemen

Het boek was voor mij (en ook voor de auteur, zo blijkt) een ontnuchtering. Weinig mensen zullen de invloed van emoties ontkennen, maar denken (!) we niet veelal dat we uiteindelijk rationele mensen zijn en we bewuste, op onze rede gebaseerde keuzes maken? Het boek zegt iets anders. Dat het niet zo eenvoudig is. Als onze waarneming gevormd wordt door emoties, hoe ‘objectief’ is ze dan nog? Idem met herinneringen. Die zijn niet enkel ‘gekleurd’ door onze emoties, ze kunnen ook veranderen door onze emoties.
We kunnen die emoties dus maar beter ernstig nemen.

Logica en rede worden niet gehinderd door emotie, maar zijn er juist van afhankelijk. Ze konden niet bestaan zonder emotie. Dus elke poging om emoties te onderdrukken of te elimineren uit ons denken is zowel enorm contraproductief als uiteindelijk gedoemd tot mislukking.
Dus wat is mijn oplossing? Emoties kunnen heel problematisch en irrationeel zijn en laten ons heel veel belachelijke, schadelijke dingen geloven, maar ze zijn ook een cruciaal, fundamenteel en onmiskenbaar aspect van alles wat ons maakt tot wie we zijn. Hoe maken we die cirkel vierkant?
Als je het mij vraagt: dat doen we niet. Vooralsnog moeten we het gewoon erkennen. (…) Maar ik kan wel zeggen dat hoe meer we ons van onze emoties bewust zijn en van wat ze doen, hoe meer we in staat zijn de effecten en de invloed die ze op ons hebben te matigen en te beheersen.

Citaat uit Dean Burnett, Doe Normaal. Hoe ons absurde brein met emoties omgaat. Uitgegeven door Spectrum 2023

Besluit

Dit boek bevat tonnen inzichten over emoties en hoe ze mensen beïnvloeden, wat hun effect op de maatschappij is en waarom mensen doen wat ze doen. Hoe irrationeel dit soms lijkt. Dean Burnett is een geboren verteller, dit boek leest met een vaart. Ik vond mezelf bij tijden bijna te gulzig: zoveel! Zo interessant!

Dean Burnett, Doe Normaal. Hoe ons absurde brein met emoties omgaat, telt 432 blz. en is een uitgave van Spectrum (2023). Het boek is te koop als paperback voor €22,99. Je kan het ook als ebook lezen voor €14,99.

Meer lezen over het brein?

Ik heb een bijzondere interesse voor het brein en psychologie. Dit interesseert je misschien ook:

Charlotte Labee: Overprikkeld brein

Jo Bollaer: Het ontketende brein

John Bargh: Het verborgen brein

Dick Swaab: We zijn ons brein