Dwars in leven en leren – zelf nadenken kan ernstige gevolgen hebben
Je hebt het wellicht al meegemaakt tijdens een gesprek: welke argumenten je ook aanbrengt, de andere blijft dwarsliggen. Je krijgt het gevoel dat het dwarsliggen belangrijker geworden is dan de inhoud van het gesprek. Of ben je zelf diegene die in de valkuil van dwarsdenken gevallen is en nog nauwelijks oor heeft voor wàt er gezegd is? Hans Kaldenbach schreef er een boekje over: over dwarsdenkers, maar evengoed over zij die in elke mening meegaan, waarheen die ook gaat. Dwars in leven en leren, 99 tips.
Hans Kaldenbach: de man van de 99 tips en omgaan met jongeren
De auteur van Dwars in leven en leren is niet aan zijn proefstuk toe. Hij schreef al enkele bestsellers met 99 tips. Daar gaan ronkende titels aan vooraf zoals Korte lontjes, of: Lastige ouders, moeilijke leerlingen, en ook: machomannetjes.
De titels verraden zijn doelpubliek én zijn achtergrond. Hij richt zich tot iedereen die leeft of werkt met jongeren. Zijn achtergrond: diezelfde jongeren.
Drie grondhoudingen
Volgens Hans Kaldenbach zijn er drie grondhoudingen. Je zal ze vast herkennen, al denk ik dat enige nuancering wel op zijn plaats is.
– De afhankelijke leer- en leefhouding
Men volgt wat de (peer-)groep zegt of de stem van de hardste roeper. Dit is de negatieve formulering. Maar – en dat vond ik best interessant om lezen – het kan evengoed gaan om de jongere (volwassene) die volgzaam is, nooit voor problemen zorgt, altijd netjes binnen de lijntjes kleurt. Waar het bij Kaldenbach om gaat is het kritisch reflecteren en zélf nadenken. Het maakt wat dit denken betreft, niet uit of zich dit uiteindelijk in rebels gedrag uit of net volgzaam gedrag. Zolang iemand maar zélf nadenkt.
– De tegenafhankelijke leer- en leefhouding
Tegen. Dat is het woord. Het denken of de uitkomst is gewoon het tegengestelde. Het gesprek raakt nergens en escaleert veelal. Want meestal is de uitkomst dat beide partijen argumenten blijven geven ter staving van hun eigen gedacht, zonder even stil te staan en zichzelf de mogelijkheid te geven om na te denken.
– De onafhankelijke leer- en leefhouding
Hier wordt nagedacht, in dialoog. Je toetst je kennis af tegen andere feiten, meningen. Je stelt jezelf vragen, je gaat in dialoog met andersdenkende en komt uiteindelijk tot nieuwe inzichten.
Kijk eens in de spiegel
Het is verleidelijk om dit boek te lezen als een boek dat gaat over ‘anderen’. Maar Kaldenbach graaft dieper, want hij houdt de lezer nu en dan een spiegel voor.
Hij heeft herkenbare voorbeelden. Zo heeft onze geest het altijd moeilijk met ‘inbreuken’ in onze overtuigingen, of die nu over mensen of over levensovertuigingen gaan. Soms passen zaken niet in ons ‘innerlijk plaatje’ dat we van iemand hebben en filteren we wat we horen en zien om op onze plaats te blijven. Hoe snel geloven we bijvoorbeeld dat iemand écht veranderd is? Hoe lang blijven we iets verdedigen omdat we ooit terecht voldoende argumenten hadden om iets aan te nemen?
Doel: zelf nadenken
Kaldenbach richt zich in dit boek voornamelijk tot lesgevers en ouders met jongeren. Hoe kan je deze jongeren leren om voor zichzelf te denken en kritisch te zijn zowel naar zichzelf en anderen toe? Wat als je in een welles/nietes gesprek verzeild bent geraakt, op welke manier kan je de jongere toch begrijpen?
Omgaan met vooroordelen
25 van de 99 tips vallen onder het kopje ‘vooroordelen’. Hij legt de vinger al bij de eerste zin op de wonde:
Een vooroordeel is een oordeel waarvan ànderen, u en ik, vinden dat het een onjuist oordeel is. Voor de persoon zelf is het echter gewoon een normale mening.
citaat uit: Hans Kaldenbach, Dwars in leven en leren 99 tips, Prometheus 2021
Het is een belangrijk begin, want iemand benaderen met ‘Je hebt een vooroordeel’ komt snel beschuldigend over en geeft de andere de indruk alsof hij dom is, of ethisch verkeerd. Dat kan zijn mening net sterker maken. Hij schrijft daarover best wel rake dingen:
Iemands mening is in vele gevallen ook iemands identiteit. (…) Bovendien, wat u ‘weerstand’ noemt, is voor de ander het beschermen van wie hij is. (…) Een meningsverandering in uw of mijn kernidentiteit is meestal het resultaat van langdurig worstelen met de vroegere en de nieuwe opvattingen. (…)
citaat uit: Hans Kaldenbach, Dwars in leven en leren 99 tips, Prometheus 2021
Zelf nadenken kan ernstige gevolgen hebben
Wanneer iemand voor zichzelf denkt, kan het gebeuren dat hij vroegere overtuigingen loslaat en daarmee ook anders in de groep gaat liggen. Zeker voor jongeren kan dit moeilijk zijn.
Een extra oorzaak waardoor u en ik niet gemakkelijk van mening veranderen is dat partner, vrienden en kenissen weten hoe u over dingen denkt, zij verwàchten een bepaalde mening van u, zo kennen ze u. U beseft dat een verandering in een belangrijke opvatting kan leiden tot een breuk in die relaties.
citaat uit: Hans Kaldenbach, Dwars in leven en leren 99 tips, Prometheus 2021
Over dit boek: beoordeel een boek niet op de kaft
Dwars in leven en leren leest snel en is praktijkgericht. Er worden vele herkenbare voorbeelden gegeven, in het bijzonder met jongeren. Ik vond de tips bruikbaar en realistisch. Het opzet van het boek met allerlei nummers (om zo tot 99 te komen) hoefde voor mij niet. Ik had soms de indruk dat het persé in dit format gegoten werd omwille van vorige uitgaven.
Ik denk dat Hans Kaldenbach een geboren verteller is maar niet echt een goed schrijver. Zijn schrijfstijl komt soms archaïsch over. Toen ik het las had ik dikwijls de indruk alsof ik luisterde naar een ‘opa’ die over zijn vele ervaringen schreef. Ook de uitgave zelf doet een beetje oudbollig aan.
Als lezer moet je daar toch wel even doorheen zien. Inhoudelijk heb ik best wat geleerd van het boek, al werk ik zelf al meer dan mijn halve leven met jongeren. Zo is het makkelijk om over ‘volgzame’ jongeren heen te zien, terwijl zelfstandig denken even belangrijk is voor zowel de ‘volgzame’ als de ‘dwarse’ jongere. Zijn voorbeelden over hoe je bv. met geradicaliseerde jongeren écht kan praten, vond ik bijzonder interessant.
Praktisch
 |  |
Hans Kaldenbach, Dwars in leven en leren 99 tips is een uitgave van Prometheus (2022) en telt 216 blzadzijden. Richtprijs €15,00 (paperback) en €8,99 (ebook).
Meer lezen over onderwijs op DeWereldvanKaat? Klik hier.
