Een psychiater filosoof aan het woord over geestelijke gezondheidszorg

Onze maatschappij heeft nog altijd moeite met het plaatsen en erkennen van psychisch lijden. De vraag naar hulp in de geestelijke gezondheidszorg stijgt zodanig dat er wachtlijsten zijn. Zijn de verwachtingen te groot? Wordt te snel beroep gedaan op gespecialiseerde hulp of zijn er gewoon te weinig artsen en psychologen? Lees het boek ‘Het tekort van het teveel. De paradox van de mentale zorg.’ van Damiaan Denys

Moedige standpunten in complexe maatschappelijke debatten

Daar zou, volgens de achterflap van het boek, de Vlaams-Nederlandse Damiaan Denys om bekend staan. Denys, filosoof en psychiater van opleiding, neemt inderdaad standpunten in die maatschappelijk misschien wel heel relevant zijn. In zijn boek Het tekort van het teveel bespreekt hij vooreerst de valkuilen van de organisatie van de gezondheidszorg in Nederland. Je hebt zorgverzekeraars die zorg inkopen waardoor jij als klant terecht kan bij de zorgaanbieders die verbonden zijn aan die zorgverzekeraar.

Anno 2020 is niet de geestelijke gezondheid maar de geestelijke gezondheidszorg een probleem geworden.

Damiaan Denys
in Het tekort van het teveel. De paradox van de mentale zorg. (Nijgh & Van Ditmar 2020)

Welzijnsbeleid of gezondheidszorg?

Het streven naar geluk wordt hoog in het vaandel gedragen van elke overheid. Volgens de Amerikaanse grondwet is het streven naar geluk “een onvervreemdbaar recht voor iedereen. Het is de staat die de omstandigheden moet scheppen waarin de burger deze claim op geluk kan waarmaken.”

Ben je ziek als je verdrietig bent? Ontslagen bent en het daar moeilijk mee hebt?

Ziekte en gezondheid vloeien in elkaar over omdat we enerzijds het normale psychische lijden medicaliseren tot ziekten en anderzijds de psychische stoornissen destigmatiseren tot dimensionele gradaties.

Damiaan Denys
in Het tekort van het teveel. De paradox van de mentale zorg. (Nijgh & Van Ditmar 2020)

Ik geloof dat dit het kernthema van het boek van Damiaan Denys is. Hij pleit voor een onderscheid dat rationeel en operationeel is. De ‘vraag’ naar psychische zorg is groot en wordt erkend, maar is het antwoord – zoals het nu georganiseerd is – wel het juiste?

Het grote geloof in maakbaarheid

Denys hekelt de te grote verwachtingen ten aanzien van de geestelijke gezondheidszorg.

Er wordt geen enkel moment getwijfeld aan de vervulling van deze wens (mentaal welzijn, red.) door de maakbaarheidsgedachte die ons voorspiegelt dat de mens zichzelf en zijn wereld ongelimiteerd naar de hand kan zetten. (…) Dat streven is zo alomvattend dat het bij voorbaat gedoemd is om te mislukken.

Damiaan Denys
in Het tekort van het teveel. De paradox van de mentale zorg. (Nijgh & Van Ditmar 2020)

Crisis in zingeving?

Samengevat houdt Denys een pleidooi om psychiaters te laten werken met mensen met ernstige psychische stoornissen. Dat behoort tot de kern van het werk van artsen. Het aantal psychische stoornissen is over de jaren heen niet echt gesteven, maar de vraag naar psychologen en psychiaters wel.

Wat is er dan wel aan de hand? Hoe komt het dat er steeds meer mensen zich toch niet goed in hun vel voelen? Zoekend zijn? Antwoorden voor de oorzaken liggen voor het grijpen: de organisatie van de maatschappij (veeleisend, de snelheid), sociale media, een veranderd mensbeeld (maakbaarheid)… Je kan dat lijden niet ontkennen, maar kunnen deze mensen terecht ? Het boek geeft enkele suggesties maar daar bleef ik wel op mijn honger.

Als de geestelijke gezondheidszorg zich enkel bezighoudt met wat ‘abnormaal’ is en niet eigen aan het leven (verdriet, rouw, zingevingsvragen), wie bepaalt dan wat normaal is en wat is abnormaal? Het normale en abnormale zouden immers mee de mogelijke zorg bepalen.

De limieten van de geestelijke gezondheidszorg

Na het lezen van het boek werd me bovenal duidelijk dat de wereld van de geestelijke gezondheidszorg nog volop in ‘verkenning’ is. Wat moeten we met psychisch lijden aan? Welke plaats geven we de zorgverlening? Wat is eigen aan het leven en wat vraagt bijzondere zorg? Hoe rendabel is de geestelijke gezondheidszorg? Wat is wetenschappelijk en wat niet? Het behandelen van een gebroken been is nog altijd stukken eenvoudiger. Voor de meeste medische aandoeningen zijn protocollen die tot gewenst resultaat leiden.

De vragensteller

Het boek van Damiaan Denys raakt een teer punt in de maatschappij: hoe gaan we om met geestelijke gezondheidszorg? Wat is het domein van de (gesubsidieerde) zorg van de psychiater/psycholoog en wat is eigen aan het leven met zijn ups and downs of is het eerder van maatschappelijke of filosofische aard ? En als het dat laatste is (een te dwingende maatschappij, een te grote nadruk op maakbaarheid), waar liggen dan de antwoorden?
Veel antwoorden heb ik niet in het boek gelezen, maar Denys presenteert zich in dit boek bovenal als een vragensteller, als iemand die de – in zijn ogen -zwakke plekken wil aanduiden, die eens goed wil schudden aan de boom, om vervolgens te zien wat er uitvalt. Of bovenal: de filosoof is nooit ver weg van de arts. Een beetje zoals Socrates die het had over luis de in de pels van het volk.

Praktisch

Meer interesse in boeken hier besproken? Klik hier.