Gelezen: The Handsmaid’s Tale / Het verhaal van de dienstmaagd – Margaret Atwood

Eerst het boek, dan de serie

Toen ik de eerste aankondigingen zag voor de serie The Handsmaid’s Tale, wist ik sowieso dat dit een verhaal naar mijn hart zou zijn. Niet dat ik ook maar een beetje de maatschappij waarin het verhaal zich situeert oké vind, maar zo’n gedachtenexperiment wil ik best wel eens volgen. Dus nam ik de zeer geprezen serie op, en las met veel plezier het boek en dat wil ik echt iedereen aan raden.

Leven in een fundamentalistische maatschappij

Voor wie The Handmaid’s Tale niet volgt, even de setting. In tijd van oorlog en grote milieurampen is een staat opgericht die leeft volgens religieuze principes. Milieurampen hebben ervoor gezorgd dat de vruchtbaarheid angstjagend laag is. De hele maatschappij is ingedeeld in klassen. Bovenaan staan de Commanders met hun Wives. Wanneer zij kinderloos zijn – wat vaak het geval is – halen zij een Handsmaid in huis die er louter en alleen is om kinderen te baren van de Commander. Via een maandelijks ritueel (de vruchtbare periode) is de Handmaid verplicht tot een bijna machinaal seksueel verkeer. Offred ziet zichzelf dan ook als een wandelende baarmachine. Verder zijn er de Martha’s die het huishouden doen, maar evengoed zijn er overal spionnen (Eyes/Ogen).
Vrouwen hebben geen rechten.
De bedoeling van deze (door de machthebbers) gedwongen maatschappij, was om de wereld beter te maken. Maar zoals de Commander correct zegt: beter betekent altijd slechter voor een heel deel van de bevolking. Voor het deel dat totaal geen rechten meer heeft. Wie afwijkt van de regels wacht de dood.

Deze maatschappij is geen sekte waarbij mensen gekozen hebben voor deze levenswijze. Ze zijn ertoe gedwongen. Door indoctrinatie wordt er alles aan gedaan om afstand te doen van hun vroegere waarden en levensopvattingen.

Weinig uitgediept

Op het eind van het boek zat ik toch wel wat op mijn honger. Ik bleef met het gevoel zitten ‘is dit het nu ?’. Naar verluidt gaat seizoen 2 verder waar het boek geëindigd is  en dat zou best wel een goede zaak kunnen zijn. Er blijven immers nog heel veel vragen. Ik durf hier geen explicite verwijzingen naar het einde te doen, op gevaar af de pret te bedreven. Volgens mij is Offred (‘van Fred’)/June, ontsnapt. Ik concludeer dat omdat wanneer ze wordt opgehaald, het woord ‘mayday’ wordt gebruikt. Maar het kan dat ik teveel in de DeMol redeneringen zit en dit als een hint zie terwijl het helemaal niet zo is.

Naar het einde toe blijkt ook dat die hele ‘religieuze’ maatschappij toch uitwasemingen kent die diametraal tegenover hun levensvisie staan. Het verderf (hun woord) was de basis van de nieuwe maatschappij. Het moest worden uitgeroeid met man en macht. Toch blijken diezelfde stichters zich hieraan weer te buiten te gaan. Historisch niets nieuws maar er wordt in het boek niets meer mee gedaan.

Wou Atman op haar manier vertellen wat ze van het Sovjetregime vond ? Wellicht wel.

Toch boek na de serie lezen ?

Ik merkte dat de serie het boek behoorlijk goed volgt, althans het eerste seizoen. De chronologie is iets anders maar dat maakt weinig uit aangezien ook het boek voortdurend met flashbacks werkt. De makers van de serie hebben het boek, dat uitkwam in 1986, hier aan en daar aangepast naar de 20ste eeuw. Zo is er in het boek geen sprake van homofilie en zijn er bijgevolg geen ‘gendertraiters’. Maar de algemene lijn klopt wel.
Het tweede seizoen is volledig gebaseerd op het boek, maar volgt het boek niet meer.

Proloog en epiloog

Het boek kent echter een lange inleiding en een behoorlijke epiloog waardoor het verhaal meer ‘body’ krijgt  Zowel in de serie als in het boek wordt immers niet  echt uitgelegd wat de motieven van deze nieuwe maatschappij zijn (behalve een betere maatschappij te creëren). Volgend op het boek komt een lange epiloog waardoor het boek sterker en transparanter wordt. Mocht je het in de bib tegenkomen en geen zin hebben om het hele verhaal nog eens te lezen, dan zijn alleen al de proloog en epiloog de moeite om te lezen.
Verbaast het je dat de schrijfster opgroeide in West-Berlijn, met de Muur als continue verwijzing naar de uitwasemingen van een totalitair regime ?

Even filosofisch

Er waren een aantal fragmenten die mij heel erg geraakt hebben. Zo vertelt het hoofdpersonage dat ze het hadden moeten zien aankomen, maar dat ze niet wakker genoeg waren om het te zien. Zo ging ze in een korte short joggen en kreeg ze minachtend blikken over zich heen. Er waren de blikken van afkeuring, van intolerantie, het beperkter worden van vrijheidsmening.

Het kan echt wel dat mensen zonder dat ze er zich van bewust zijn vrijheden opgeven. Wanneer ik sommige politieke marketing zei (in aanloop van de verkiezingen) dan merk ik hoe men soms inspeelt op angst, angst die ervoor zorgt dat mensen vrijheden opgeven om toch maar ‘veilig’ te zijn. Polariserend ook. Wij tegen hen, dit lijkt te worden aangemoedigd. Arbeiders tegenover bedienden en omgekeerd, ambtenaren versus zelfstandigen en contractuelen, actieve bevolking versus niet-actieve bevolking, stakers tegenover niet stakers. Autochtonen versus allochtonen. En altijd Het Grote Gelijk en de illusie dat er een maatschappij zou kunnen bestaan waar iedereen mooi in het rijtje loopt volgens opgelegde regels en daardoor de perfecte maatschappij is gecreëerd.

Een boek uit de jaren 80, wellicht ook geïnspireerd door Orwells’  1984 (geschreven in 1949), maar dat altijd actueel blijft. Be ware of wie dat ook de perfecte maatschappij belooft.

Praktisch

Margaret Atwood, Het verhaal van de dienstmaagd. Te koop bij o.a. De Standaard Boekhandel voor €12,50