Iedereen racist? – Witte gevoeligheid – Robin Diangelo

Witte gevoeligheid als gevolg van wit privilege

Met ‘Witte gevoeligheid’, de vertaling van White Fragility, scoorde Robin DiAngelo een ware bestseller. Het onderwerp is anders wel niet zo licht: racisme en ‘Waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben’.
DiAngelo, een kranige zestiger én wit, verdiept zich als academica al jaren in het thema racisme. Hoe ‘werkt’ racisme? Van waar komt het ? Wat zijn de (onzichtbare) mechanismen?
Door haar werk als diversiteitstrainer is dit geen academisch boek geworden. Het zit vol praktische voorbeelden, vooral over hoe racisme onbedoeld, maar niet onschuldig, overal aanwezig is.

Onbedoeld racisme met grote gevolgen

Iedereen heeft ooit al deze zin gehoord: ‘ik ben geen racist, maar …’ Of ‘ik ben geen racist want…’ Het toont aan dat racisme veelal als verwerpelijk en negatief wordt beschouwd. Weinig mensen zullen zich openlijk als racist outen. Dat er toch zoveel onbedoeld of onbewust racisme aanwezig is, komt door het witte privilege: macht, mogelijkheden, kansen, dat ligt al eeuwenlang in de geschiedenis van witte mensen. Als witte man, vrouw leef je doorgaans in een cultuur waar witte mensen het voor het zeggen hebben, een cultuur met denkkaders uitgedacht door witte mensen en ten voordele van witte mensen. Dat gebeurt niet altijd bewust, maar zit overal verweven. DiAngelo spreekt in haar boek witte gevoeligheid in die zin bijna over geïnstitutionalieerd racisme: het is overal aanwezig omdat het in onze (dit is deze van witte mensen) geschiedenis en onze identiteitsvorming van overheersers zit.

Daarom gebruikt ze de definitie van racisme niet als ‘iemand die bewust een hekel heeft aan iemand van een ander ras’ maar als de cultuur waarin we leven. Een cultuur die bepaald is door het verleden, een cultuur die identiteit verleent.

Individuele witte mensen kunnen wel ’tegen’ racisme zijn, maar ze profiteren evengoed nog van een systeem dat witten als groep bevoordeelt. (…) Die voordelen worden aangeduid als wit privilege, een sociologisch concept dat verwijst naar de voordelen die door witte mensn als vanzelfsprekend worden ervaren en die niet op dezelfde manier kunnen worden genomen door mensen van kleur in dezelfde context (overheid, buurt, werkplek, scholen, enz…)

Citaat uit Robin DiAngelo, Witte Gevoeligheid, waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben, De Geus 2020

Zich daarvan bewust zijn is een grote stap in de strijd tegen racisme, want de ‘onbedoelde’ gevolgen zijn niet min.

Witte mensen

DiAngelo spreekt consequent over witte mensen. Blank heeft associaties met ‘zuiver’, ‘vlekkeloos’ en is bijgevolg geen neutrale term. Wit zou neutraler zijn. Omgekeerd spreekt ze over gekleurde mensen. Hoewel ik zelf geen enkel probleem heb om voortaan de term ‘wit’ te gebruiken in plaats van blank, zie ik toch ook wel problemen in ‘wit’ versus ‘gekleurd’.

Maar ze heeft een punt dat niet te ontkennen valt: witte mensen worden doorgaans niet geconfronteerd met hun ras. Witte mensen worden zo goed als nooit nadelig benaderd omwille van hun huidskleur. Er is geen geschiedenis van gekleurde onderdrukking waarbij witte mensen aan het kortste eind trekken. Er zijn in de geschiedenis zelfs tal van samenlevingen te vinden waar zwarten in de meerderheid zijn en toch geregeerd werden/worden door een witte minderheid. Dat doet iets met het beeld dat zowel een witte als een gekleurde mens van zichzelf heeft.

Wie wit is, is racist

Wie witte gevoeligheid leest, kan er niet onder uit. Volgens haar zijn witte mensen per definitie racistisch. Daarmee verwijst ze niet naar het moedwillig slecht behandelen van gekleurde mensen, maar wel het denken en handelen vanuit een wit perspectief dat altijd dominant is.
Dat je als witte mens geboren bent in een cultuur met die geschiedenis, daar kan je niets aan doen. Je hébt voordelen. Je start is makkelijker :

Tot die middelen (Red. die inherent zijn aan de cultuur van de witten) behoren ook eigenwaarde, zichtbaarheid, positieve verwachtingen, het psychologische gevoel bevrijd te zijn van de ketenen van ras, bewegingsvrijheid, het gevoel ergens thuis te horen en het gevoel recht te hebben op het al het bovenstaande.

Citaat uit Robin DiAngelo, Witte Gevoeligheid, Waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben, De Geus 2020

Zich niet bewust zijn van deze privileges en ze bijgevolg bestendigen, is volgens haar racisme, ook al ben je er je niet van bewust. Je geen vragen stellen bij de afwezigheid van gekleurde mensen in machtsposities, scholen en universiteiten, prijzenparades (cfr. Oscars!) bevestigt de witte suprematie.

De Filipijns-Amerikaanse dichter Patrick Rosal beschrijft indringend hoe pijnlijk het was dat hij voor een bediende werd aanzien ter ere van de winnaars van de National Book Award. Ik heb zelf vaak genoeg meegemaakt dat een collega van kleur werd aanzien voor iemand van het personeel als we samen incheckten in een hotel. Ik heb die aanname zelf ook wel eens gemaakt, bijvoorbeeld die keer dat ik met onverholen verbazing constateerde dat die zwarte man de schooldirecteur was, of die keer dat ik een latina die op haar knieën in haar tuin zat vroeg of zij daar woonde.

Citaat uit Robin DiAngelo, Witte Gevoeligheid, waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben, De Geus 2020

Geschreven voor een Amerikaans publiek

Dit boek kan niet anders gelezen worden dan in de context van de Verenigde Staten. Wanneer DiAngelo het over racisme heeft, dan heeft ze het over racisme aangaande zwarten. Wanneer ze het over witten heeft, dan heeft ze het bovenal over witten in de Verenigde Staten. Niet dat racisme meer of minder zou zijn in Europa dan in de VS, maar de geschiedenis en identiteitsvorming van een Amerikaan is behoorlijk anders dan die van een Europeaan. Segregatie is iets wat we in Europa niet kennen, toch zeker niet op een ver doorgedreven manier zoals in de VS. Evenmin als wij in onze grootouders leden van de Klan hebben of onze familie zwarten in dienst hadden die zelden tot nooit als evenwaardig werden gezien.
Dat pleit Europa niet vrij van andere vormen van racisme, maar het racisme waarover DiAngelo het heeft kan niet anders dan in deze context gezien worden.

Als een olifant in een porceleinenkast

DiAngelo heeft tal van voorbeelden aan waaruit blijkt dat er sprake is van een racistische blik. In haar diversiteitscursussen ontstaan er nu en dan conflicten met haar publiek. Ik had eerlijk gezegd vaak het gevoel dat dit publiek (dikwijls heel positief ten aanzien van diversiteit) werkelijk niets kon zeggen of doen zonder dat het toch de beoordeling kreeg van racisme. DiAngelo vindt overigens dat deze vorm van feedback (je uitspreken tegen iemand dat hij/zij vanuit racistische aannames spreekt/handelt) publiekelijk kan. Ze is zich wel degelijk bewust van het feit dat beschuldigd worden van racisme meestal moeilijk valt, maar doet het toch. Er volgt onbegrip, mensen voelen zich aangevallen en het gesprek valt stil.

Hoe goed en ruimdenkend ik probeerde te zijn bij het lezen van dit boek, toch had ik soms de indruk dat ik, was ik ook bij haar tijdens een training, ik mij als een olifant in een proceleinenkast zou voelen. Wat ik ook zou gezegd hebben, het zit er dik in dat het geduid kon worden als vooringenomenheid. Zou ik niets zeggen, dan is het werd het geduid als terugtrekken en ook dat zou als negatief worden geduid.

Kansen laten liggen?

Volgens mij heeft DiAngelo in Witte Gevoeligheid daar echt kansen laten liggen. Ze gaat zo als een bulldozer tekeer dat je soms het gevoel krijgt geen kant meer op te kunnen en er ronduit moedeloos van wordt. Zo geeft ze nu en dan voorbeelden over uitspraken of handelingen die an sich totaal onschuldig lijken maar toch heel anders (pijnlijk dus, vooringenomen) binnenkomen bij mensen van kleur. Ik kan haar geheel volgen in haar redenering, maar ik heb echt de indruk dat veel mensen met ontzettend goede wil en zichzelf onderzoekend op elke vooringenomendheid, moedeloos kunnen worden bij dit boek. En dat kan toch haar bedoeling niet zijn.

Beoordeling

Toch vind ik dit boek een aanrader. Het is confronterend en wellicht gaat menig lezer er zich ongemakkelijk bij voelen. Dat mag best. DiAngelo haalt racisme uit de verkleinhoek van ‘haat jegens iemand van een andere kleur’. Racisme is echter veel meer. Het gebeurt tussen de lijnen door, in een blik, een aanname, zo onzichtbaar dat voor wie er geen slachtoffer van is, het niet wordt opgemerkt. Terwijl het omgekeerd voor wie niet wit is, keer op keer, op keer geconfronteerd wordt met racisme terwijl het zelfs niets eens die naam krijgt.

Een eyeopener !

Praktisch

Robin DiAngelo, Witte Gevoeligheid, waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben, telt 232 bladzijden en is een uitgave van De Geus. Het boek is o.a. te koop bij Bol.com voor € 15,00.

Mag ik echter even je aandacht vragen voor je lokale boekhandelaar? Hij deelt graag zijn liefde voor boeken met je en voorziet je van raad en daad!