Is dit alles? Een zoektocht naar het heilige in een onttoverde wereld

Recensie van ‘Verlangen naar het heilige, Herontdekken van wat we verloren hebben’ – Jan Martijn Abrahamse

Had Jan Martijn Abrahamse het iconische lied van Doe Maar in gedachten toen hij zijn boek Verlangen naar het heilige schreef?

“We komen niets te kort, we hebben alles
Een kind, een huis, een auto en elkaar
Maar weet je lieve schat wat het geval is, ah-ha?
Ik zoek iets meer, ik weet alleen niet waar.
Is dit alles?”

Deze tekst had een perfect vertrekpunt kunnen zijn voor Abrahamse’s verkenning van ons verlangen naar het heilige, dat wat niet tastbaar of maakbaar is in een wereld waar alles meetbaar en controleerbaar lijkt. Zijn we iets kwijtgeraakt? En zo ja, wat precies?

Een existentiële crisis in een onttoverde wereld

Jan Martijn Abrahamse duikt in het concept van het heilige, waarvan hij de oorsprong als volgt uitlegt:

“Het heilige heeft zijn oorsprong in het Oud-Germaanse en verwees naar dingen die aan goden gewijd of een bijzondere religieuze betekenis droegen. De oorspronkelijke betekenis hield verband met ‘heil’: een toestand van compleetheid, welzijn en geluk.”

Met dit uitgangspunt wil Abrahamse een bijdrage leveren aan wat sommigen een existentiële crisis noemen: het gevoel van zinloosheid dat steeds sterker aanwezig is in onze seculiere westerse maatschappij. Het boek stelt fundamentele vragen als: Wie ben ik? Wat is het goede leven? Hoe leven we samen, en hoe gaan we om met de aarde? Dit doet Abrahamse vanuit een christelijk perspectief, maar zonder moraliserend te zijn. Zijn aanpak is filosofisch en ruimdenkend, waarbij hij put uit de tradities die hij goed kent.

Van ontbinding tot herontdekking van het heilige

Het boek is helder opgebouwd in zes hoofdstukken die de lezer meenemen op een reis door de geschiedenis en betekenis van het heilige:

1. De ontbinding van het heilige
   Hier schetst Abrahamse hoe het heilige zijn transcendente karakter heeft verloren. Moderne welvaart en vooruitgang hebben geleid tot een gevoel van leegte en verlorenheid, ondanks dat we in materiële zin alles hebben.
   
   

   Is er in onze vooruitgang en steeds grotere efficiëntie en productie, iets verloren gegaan?

2. De uitvinding van het heilige
   Auteurs als Émile Durkheim, Max Weber en Rudolf Otto passeren de revue. Zij onderzochten het heilige niet vanuit een religieus perspectief, maar als een sociaal en cultureel fenomeen.
3. De moralisering van het heilige
   Dit hoofdstuk stelt de vraag of de koppeling van het heilige aan moraliteit meer kwaad dan goed heeft gedaan. Wanneer het heilige wordt gereduceerd tot wetten en regels, verliest het zijn transcendente kracht.
4. De herwaardering van het heilige
   Met een citaat van Etty Hillesum wordt de kern van het heilige mooi omschreven:
   

   “Wezenlijk voor het heilige is dat het ons overstijgt en zich niet naar onze hand laat zetten.”

   Abrahamse benadrukt dat het heilige alleen betekenis heeft als het ons kan raken en transformeren.

5. De gewaarwording van het heilige
   Hier introduceert hij het Engelse woord awe, waarvoor het Vlaamse woord ‘wonderdanig’ een mooie vertaling biedt. Dit hoofdstuk verkent hoe we het heilige kunnen ervaren in ons dagelijks leven.
   
   

   Geboorte als ervaring van ‘awe’, ‘wonderdanigheid’

6. De herontdekking van het heilige
   Abrahamse sluit af met praktische reflecties: hoe kunnen plaatsen, rituelen en omgevingen een opening bieden naar het heilige?
   
   

   De natuur is een plaats bij uitstek van verwondering.

Voor wie is dit boek bedoeld?

Hoewel Verlangen naar het heilige stevig geworteld is in de christelijke traditie, is het toegankelijk voor een breed publiek. Het boek biedt namelijk inzichten die verder reiken dan religie, gericht op ons verlangen naar verbinding en zingeving. Het woord ‘heilig’ kan aanvankelijk afschrikken, maar Abrahamse weet dit concept universeel te maken. Iedereen die ooit het gevoel van ontzag, verwondering of verbondenheid met iets groters heeft ervaren, zal zich herkennen in dit boek.

Een verrijkend boek voor zoekers

Het boek leest vlot, is goed gestructureerd en bevat een rijke schakering aan ideeën. Abrahamse biedt zowel persoonlijke reflecties als maatschappijkritiek en inspireert de lezer om na te denken over een cruciale vraag: hoe kunnen we opnieuw betekenis vinden in een wereld die steeds verder onttoverd raakt?
Tevens geeft de auteur inzicht in hoe de ‘onttovering’, ook binnen religies, heeft kunnen plaatsvinden. 

Voor iedereen die zich ooit heeft afgevraagd of dit alles is, biedt Verlangen naar het heilige een prachtig antwoord.