Max, Mischa & het Tet-offensief – Johan Harstad

1232 bladzijden, hou je klaar voor een leesmarathon

Vijf weken heb ik over dit boek gedaan en tussendoor twee lichtere romans gelezen. Het is het eerste opvallende kenmerk aan het boek: het is lijvig. Héél lijvig. Ik las het afwisselend als paperback en op m’n Kindle, het boek weegt een paar bakstenen in je handtas, niet iets dat echt praktisch is. Maar goed. Genoeg over omvang en gewicht.

Verhalen in een verhaal

Vijf weken want: de inhoud vraagt concentratie en is bij tijden een waar studieboek. Johan Harstad heeft de naam grondig te zijn en dat is hij. Raakt hij een onderwerp aan, dan doet hij dat nooit terloops. Integendeel, het worden verhalen in verhalen, boeken in boeken. Hij citeert, bladzijden lang, uit (fictieve) catalogi en kranten, hij is gedetailleerd. Al zijn zijn beschrijvingen niet van het genre van Proust en zijn madeleinekoekje, hij gaat evengoed als een chirurg te werk: rustig, nauwkeurig, ontledend. Er mocht al eens een detail vergeten zijn! Bovendien documenteert hij zwaar.

Het komt voor dat de verhaallijn van Max stopt en het volgende deel decennia teruggaat in de tijd, nog voor de geboorte van Max. Het is het levensverhaal van zijn oom Owen, ook goed voor alweer een nieuw ‘boek in een boek’. Consequent wel: want hij gebruikt een andere schrijfstijl. Ander personage = ander karakter = andere schrijfstijl.

Genre en setting

Het boek volgt voornamelijk het hoofdpersonage Max (1979°), vanaf zijn jonge jeugd in Noorwegen, Stavanger tot in z’n veertiger jaren in de VS. Veel psychologie komt er niet aan te pas, het boek lijkt bijna een journalistiek verslag. Op de achtergrond schetst de auteur de grote gebeurtenissen en strekkingen van de tijd: de naweeën van de Vietnamoorlog, de tijdsgeest van de hippies tot communistische sympathieën van zijn ouders en evengoed de terroristische aanslagen en de bankencrisis. Wie dit boek leest, krijgt meteen de grote breuklijnen van de geschiedenis van de 80er tot het eerste decenium van de 21ste eeuw mee.

Thema’s in Max, Micha & het Tet-offensief

Vietnamoorlog

Max blijkt al zeer jong een fascinatie voor de Vietnamoorlog te hebben, gevoed door het (gewezen) protest van zijn ouders. Hij was te jong om dit echt mee te maken, maar de film ‘Apocalypse now’ laat een onwisbare indruk op hem na. Het thema komt terug als hij als jongvolwassenen zijn oom (Owen) opzoekt in New York. Hij blijkt immers de Vietnamoorlog te hebben meegemaakt. Als Max op de middelbare school bevriend raakt met Mordechai blijken ze beiden de passie voor Apocalypse Now te delen. Dit blijft overigens hun hele volwassen leven zo. Tot de laatste bladzijden van het boek komt de film terug.

Kunst

Het is een understatement te schrijven dat het (volwassen) leven van Max zich in een succesvolle artistieke context afspeelt. Als jongvolwassene wordt hij verliefd op de 7 jaar oudere Micha Grey die toen al behoorlijk naam had in de wereld van beeldende kunst. Ze exposeert en krijgt naderhand internationale bekendheid.
Johan Harstad wijdt bladzijden aan de beschrijving van de werken van Grey en doet dit zo waarheidsgetrouw dat je je gaat afvragen of Micha Grey gebaseerd is op een bestaand kunstenaar. Hij vertelt over haar exposities, de evolutie in haar werk, het management. Hier lijkt weerom een journalist aan het werk, of een onderzoeker. Verhalen in verhalen, verslagen, reportages. Het is de blauwdruk van Johan Harstad.

Samen Mordechai, zijn beste vriend uit het middelbaar, besluit Max toneellessen te volgen. De keuze is eerder toevallig maar beide jongens gaan er beiden in op, zozeer zelfs dat hun vervolgstudie theater/film wordt. Mordechai zal zich later, met wisselend succes, toeleggen op acteerwerk. Max houdt zich voornamelijk bij theater waar hij groot succes oogst als schrijver.

De eveneens naar de VS geëmigreerde oom Owen blijkt dan weer een behoorlijk stuk van zijn leven aan muziek gewijd te hebben, dé manier om het in het boek over heel wat muziek te hebben. Op de achtergrond van dit alles exploreren ze allerlei soorten muziek. Met voorkeuren en afkeuren, met aandacht voor wat vroeger was en voor wat ‘hip’ is.

Filosofisch

Kan kunst zonder filosofie? Al dan niet expliciet? Komt alle creativiteit niet door het reflecteren op de wereld, op het eigen innerlijk, het zien van wat is en wat kan? Naar aanleiding van theaterstukken, boeken die hij gelezen heeft, reflecteert Max, al dan niet met Mordechai, over de wereld of kunst.

“Op 8 augustus 1956 kwamen 262 mijnwerkers om bij de mijnramp in Marcinelle. Onder hen bevonden zich 33 mensen uit het Hageland en Zuiderkempen, voornamelijk uit Betekom en omstreken.Een aantal van die Vlaamse mijnwerkers rusten op de begraafplaats van Betekom. Tegenover het kerkhof werd in 2006 een monument opgericht ter nagedachtenis van de Vlaamse slachtoffers. Een copie van dat monument wordt vrijdag 20 april onthuld in de gedenkzaal op de mijnsite in Marcinelle. Het beeld Stilte is een werk van de Begijnenijkse kunstenaar Roger De Haes” (Bron)

Het leven.

Max, Mischa & het Tet-offensief is geen vrolijk boek. Ondanks persoonlijk successen bij de hoofdpersonages lijken alle personages een zwaarwichtigheid te dragen. De vriendschap en zorg om elkaar houdt hen sterk en vast, jaren wonen Max en Micha bij oom Owen in New York. Als Mordechai een voorlopig logeeradres zoekt, blijkt dat ‘voorlopig’ jaren te worden. Harstad schenkt weinig aandacht aan psychologie, maar beschrijft zijn hoofdpersonages alsof ze toeschouwers zijn van hun eigen leven. Ze lijken er geen deel van uit te maken, ze zien hun leven aan zich passeren en lijken er vervolgens commentaar op te geven.

De tijd als een fabriek: je staat aan de lopende band en volgt met argusogen de etmalen die langskomen, draait bij de ene neuriënd de moeren wat steviger aan, drukt het ok-stempel op de volgende, stuurt ze verder en stopt ze in de verpakking, stapelt ze keurig op bij de uitgang, waar ze in wachtende vrachtwagens worden geladen die ze afvoeren zodat de productievloer in gereedheid kan worden gebracht voor nieuwe weken en maanden.

Harstad, Johan. Max, Mischa & het Tet-offensief (Dutch Edition) (p. 373). Podium Uitgeverij. Kindle Edition.

Meeslepend

Nu en dan is het doorbijten bij het lezen van dit boek, maar toch slaagt Harstad erin om de aandacht van de lezer bij zich te houden. Meer dan 1000 bladzijden lang, dat is best een verdienste. Sommige stukken zijn droog, zoals de pure verslaggeving over sommige kunstwerken of gedetailleerde het leven in Vietnam als soldaat.
Kon het niet wat korter? Dat vroeg ik mezelf af en ik vrees dat het antwoord ‘ja’ is. ‘Schrijven is schrappen” zei Godfried Bomans al, en zelf vind ik dat het boek nog even monumentaal zou staan met zo’n paar honderd bladzijden minder.
Maar dat grondige, beschrijvende, dat is dan weer net het kenmerk van Harstad.

Johan Harstad, Max, Mischa & het Tet-offensief is te koop voor € 20 (paperback) bij Bol.com.

Zin in meer lezen?

Alle op DeWereldvanKaat besproken boeken vind je hier. Of volg mij op Instagram, Kaatleest.