De kinderjaren van Maya Angelou: biografie

Je kan de beweging van Black Lives Matter onmogelijk loskoppelen van de geschiedenis van zwarten in de Verenigde Staten. Officieel bestond slavernij er tot 1865. Het lot van zwarten werd beter op papier, maar zeker niet noodzakelijk in praktijk. Angelou Maya is geboren in 1928. Ze groeit op in het racistische en gesegereerde Zuiden bij haar oma. In ‘Ik weet waarom gekooide vogels zingen‘ vertelt ze over haar jonge leven, van 8 tot ze ongeveer 17 werd.

Daar wonen zij, wij wonen hier. Segregatie.

Het lijkt de levensfilosofie van de familie van Maya Angelou. Als zwarte familie hebben ze nauwelijks iets te zeggen, delen ze dubbel zoveel in de klappen en riskeeren ze bij het minste onheil aangewezen te worden als dader. De wereld waarin Maya opgroeit is deze van segregatie: dààr wonen de witten, wij, zwarten, wonen hier. Dit is het zuiden van de Verenigde Staten. Zwarten worden niet met mijnheer of mevrouw aangesproken, witte kinderen spreek je aan met ‘juffrouw’. Tussendoor verhuizen Maya en haar broer voor langere tijd maar nooit permanent, naar St. Louis, Missouri.

Het winkeltje van oma

Acht jaar is Maya als ze samen met haar broer Bailey verhuist naar het zuiden waar haar oma woont. Die runt een winkeltje in een zwarte wijk dat goed draait dankzij de vindingrijkheid van de oma. Bailey en Maya krijgen taken toegewezen en lopen school. De grootmoeder staat garant voor structuur en ‘manieren’. Ook al is er nauwelijks sprake van tekenen van genegenheid van de oma, het is duidelijk dat ze van haar kleinkinderen verwacht dat ze zichzelf met respect behandelen en de rug rechthouden. Maya en Bailey leren er bovenal dat als je zwart bent, je slim moet zijn. Dat wordt niet uitgesproken, maar het voorbeeld van de grootmoeder zegt meer dan woorden.

Het is wat het is

Wie het levensverhaal van Maya leest – althans tot ze 17 is hier, maakt kennis met een bevolking die weinig tot geen kansen krijgt. Er moet hard gewerkt worden om rond te komen, de armoede lonkt overal. We leren Maya kennen als een jong meisje met een knap verstand. Ze leert goed op school en is nieuwsgierig. Nooit wordt er geklaagd, zelden is er protest. Het leven wordt aanvaard zoals het is. Er lijkt een algemene vermoeidheid te zijn. Religie lijkt dit te bestendigen.

Gingen ze naar de kerk in die nevel van vermoeidheid? Gingen ze niet naar huis om die gemartelde botten op een veren bed te vlijen? De gedachte kwam bij me op dat mijn volk een ras van masochisten moest zijn en dat het niet alleen ons lot was het schraalste, primitiefste leven te leiden, maar dat we het ook zo best vonden.

Citaat uit Maya Angelou, Ik weet waarom gekooide vogels zingen, De Geus 2020

Overleven vraagt alle energie

Geen geklaag, geen grote maatschappelijke vragen, geen protest. Het leven lijkt vooral praktisch te zijn: overleven, brood op de plank, een dak boven je hoofd. Groter lijken de dromen niet te zijn. Of misschien was dat juist de droom: zelfstandig en vrij te zijn.

Maya en Bailey worden op hun 8ste naar hun grootmoeder gestuurd zonder dat er echt een reden wordt opgegeven. Het lijkt alsof zowel vader als moeder geen tijd hebben of niet in de mogelijkheid verkeren om hen op te voeden. Ze zijn uiteen en dat is dat. Niet meer en niet minder. Ook de oma is alleenstaand. Alleenstaande vrouwen lijken in het boek absoluut geen uitzondering te zijn. Zij hebben het zwaar maar werken dapper en vindingrijk verder.

Wanneer de vader van Angelou langs komt is er de hoop op hereniging, maar die komt er niet. Later verhuizen de kinderen nog enkele keren heen en weer, hetzij bij de vader, hetzij bij de moeder. Het zijn bijna cultuurschokken. Sint-Louis, Missouri, waar haar moeder woonde, is iets totaal anders dan het zuidelijke Stamps, Ankarsas.
In het leven van de moeder zijn heel wat mannen, soms niet altijd even zuiver op de graat, wat tot een schokkende ervaring leidt bij Maya. Het verblijf bij de vader is al niet veel beter. Als kind lijkt ze een 5de wiel aan de wagen, ze is er gewoon bij.

Toch spreekt Maya nooit negatief over haar ouders. Uit het boek lijkt alsof Maya zich daar geen vragen rond stelt, misschien omdat ze niet meer verwacht of dat ze nooit iets anders gezien heeft. Of het komt omdat overleven alle energie vraagt.

17 en al een heel leven achter zich

De autobiografie van Maya Angelou eindigt in dit boek als ze 17 jaar oud is. Ze is net bevallen van een zoon. Omdat ze onzeker was over haar seksualiteit, dacht ze dat een seksuele ervaring met een jongen klaarheid zou scheppen. Opnieuw komt dat praktische ‘plantrekken’ naar voor, iets wat een rode draad is doorheen het boek. Zventien is ze dus, en in die 17 jaar is ze verschillende keren verhuisd om bij de grootmoeder in het zuiden te leven en dan weer bij de vader en dan weer bij de moeder. Ze werd aangerand toen ze amper 8 jaar was. Toen ze bij haar vader meer zorg had om haar vader dan wel dat de vader voor haar zorg droeg, trok ze het huis uit. Ze werd dakloos en leefde in een auto op een autokerkhof, samen met andere dakloze jongeren. Ze leefden er gemeenschappelijk met eigen regels en zorgden voor hun eigen onderhoud. Die ervaring heeft diepe indruk op haar gelaten. Ze kon op eigen benen staan.

Het beste ervan hopend, voorbereid op het ergste

Het boek eindigt met de geboorte van haar zoon in bijzijn van haar moeder. Ook hier het no-nonsense praktische van haar familie:

Moeder vroeg: ‘Wie is die jongen ?’ Ik vertelde het haar.
Ze kon hem nog vaag voor de geest halen.
‘Wil hij met je trouwen?’
De verwekker was tijdens mijn vierde maand opgehouden tegen mij te spreken. ‘Nee’.
‘Nou, dat is dan dat. ’t Heeft geen zin om drie levens te ruïneren’. Er was geen sprake van een openlijke of subtiele veroordeling. Ze was Vivian Baxter Jackson. Het beste ervan hopend, voorbereid op het ergste en niet verrast door alles ertussenin.

Citaat uit Maya Angelou, Ik weet waarom gekooide vogels zingen, De Geus 2020

Samengevat

‘Ik weet waarom gekooide vogels zingen’ is de biografie van een zwart kind dat opgroeit in een wereld waar weinig functioneert. Waar ze kansen ziet, pakt ze ze met beide handen aan. Hier groeit een jonge vrouw die zich steeds meer bewust wordt van de wereld rond haar heen en langzaam kritischer wordt.
Maya Angelou zal later – een grote dame worden. Ze is gekend om haar burgeractivisme en literair talent. Haar literair werk kreeg verschillende prijzen en zelf werd zij geëerd met de Presidential Medal of Freedom, de hoogste onderscheiding die een burger krijgen kan van de regering van de Verenigde Staten.

Maya Angelou – geboren Margueritte Johnson – is voor veel mensen een blijvende inspiratie. Lees hier bijvoorbeeld 4 wijze lessen van Maya Angelou.

Praktisch

Maya Angelou, Ik weet waarom gekooide vogels zingen, werd (heruit-)gegeven door De Geus (2020) en telt 352 bladzijden. Het is te koop bij o.a. bij Bol.com voor € 24,50.

Mag ik echter even je aandacht vragen voor je lokale boekhandelaar? Hij deelt graag zijn liefde voor boeken met je en voorziet je van raad en daad!

Meer reviews lezen? Klik hier.