Onder een andere hemel – over heimwee – Joke Hermsen

In haar biografische boek schrijft filosofe Hoke J. Hermsen over wat ze in haar leven aanvoelt als heimwee en vertepijn. Bijna dagboeksgewijze schrijft ze hoe dit gevoel haar achterna zit waardoor ze rusteloos van de ene naar de andere plaats reist. Mijmeringen over het eigen verleden worden afgewisseld of afgetoetst aan de auteurs die haar leven mee vorm gaven: Lou Salomo Andreas, Rilke, Duras, Kant, de Beauvoir, Sartre en vele anderen.

Een verhaal dat begint in Bourgondië

Na enkele bladzijden over heimwee neemt de Joke Hermsen de lezer mee naar Bourgondië. Bij de eerste zinnen is de toon al gezet:

‘Aan het begin van de zomer was ik opgelucht mijn koffers te pakken, de deur achter me dicht te trekken en de stad uit te rijden. Een zomer strekte zich voor mij uit; ik ging drie maanden op het Franse platteland aan een nieuw boek werken. De aan de horizon opdoemende tijd voelde net zo leeg als het landschap waar ik een paar uur later doorheen reed; de graanvelden van Noord-Frankrijk, met hier en daar een kerktoren of silo die erboven uitstak, en verder niets dan de blauwe, in de zon trillende lucht’.

Joke J. Hermsen, Onder een andere hemel. Over heimwee & vertepijn, Prometheus 2023

Het verlangen om ergens anders te zijn, het vooruitzicht, het opgelucht pakken van de koffers en de deur achter je kunnen dichttrekken. Maar wordt dat verlangen ook vervuld? Eenmaal in Frankrijk steekt heimwee alweer de kop op, al wordt het huis gevuld met vrienden en familie, is er het vaste voornemen om het boek te schrijven. ‘Waar ik werk ben ik waar’, ze citeert Rilke in een brief aan Salomé en besluit samen met haar kinderen mee terug naar Parijs te gaan.

Overal maar niet in het heden, niet hier

Hermsen reist doorheen Europa. Zoekt bekenden op. Woont een tijd in een Drenthse schuur die fungeert als schrijversplaats. Maar telkens weer komt die heimwee die zich niet enkel in fysieke plaatsen uit, maar ook denken. Joke J. Hermsen lijkt overal te zijn maar niet in het heden en niet hier.

‘Ons leven speelt zich af tussen heimwee naar het vertrouwde en verlangen naar het onbekende. We willen ons geborgen weten en dromen van een elders. We zijn op zoek naar een plaats die ons beschermt en bijeenhoudt, en we worden voortgedreven door een verlangen naar de verte’.

Joke J. Hermsen, Onder een andere hemel. Over heimwee & vertepijn, Prometheus 2023

Herinneringen en dagdromen

Hermsen gaat op zoek bij kunstenaars en filosofen die met haar het gevoel van heimwee en vertepijn delen. Ze zoekt verheldering bij hen, gaat net als Bachelard op ‘verkenning van de eigen herinneringen, mijmeringen en dagdromen’. Er klinkt keer op keer onrust door in haar verhaal, de koortsachtige zoektocht naar thuiskomen. Want

Thuis biedt niet alleen onderdak aan ons lichaam en onze spullen maar ook aan onze innerlijke huishouding.

Joke J. Hermsen, Onder een andere hemel. Over heimwee & vertepijn, Prometheus 2023

Een thuis voor de innerlijke huishouding, dat lijkt de queeste van Hermsen, een onderdak voor de vele herinneringen en emoties, het leven dat voorbij is, soms schoksgewijs, op weg naar een onbekende toekomst. In de biografische stukken lees je soms hoe dat onderdak er ooit wel was, het huis met ‘zijn vertrouwde blik in de ogen, (…) kalm en vol vertrouwen. (…). En dan de breuk, het bijna letterlijk uit het huis gedreven worden want ‘de werkelijkheid was uiteindelijk met onze idealen aan de haal gegaan’.

Het leest bijna als een vogel die uit het nest is geduwd.

Op wandel met filosofen en grote denkers

In haar zoektocht naar de betekenis van heimwee en wat dit voor zichzelf betekent gaat de auteur ten rade bij schrijvers en denkers. Ver hoeft ze niet te zoeken, ze studeerde filosofie en verdiepte zich in Parijs in Lou Salomé Andreas. Later zal ze boeken en artikels schrijven over o.a. Simone Weil, Hannah Arendt, Rosa Luxemburg. Het brievenboek van Rosa Luxemburg, dat Hermsen van een nawoord voorzag, kreeg de titel: ‘Ik voel me in de hele wereld thuis’. Haar eigen boek ‘Onder een andere hemel‘ had evengoed als titel ‘Op zoek naar een thuis in de hele wereld‘ kunnen heten, al klinkt dat minder goed. Het thema zit er al lang in, dat blijkt ook uit de biografische stukken.

Als lezer is het genieten van zoveel exquise citaten van filosofen. Hermsen kijkt, denkt na en legt linken met wat ze ooit las. Zoekt op, overdenkt, schrijft, geeft commentaar. Ze doet het alsof ze het zomaar uit het hoofd kan plukken.

Minder belichte thema’s in het boek

Het thema heimwee is overduidelijk het hoofdthema van het boek, maar zijn er enkele thema’s die dan wel niet expliciet, maar volgens mij impliciet overduidelijk dit boek dragen.

Keerpunt – tussen verleden en toekomst

In haar boek overschouwt Hermsen de jaren die achter haar liggen, en wel deze van heel haar volwassen leven. Ze doet dit niet door een opsomming van gebeurtenissen, maar door het mijmeren over de grote breuklijnen en gebeurtenissen. Ze kijkt met een scherp oog en kijkt vanop afstand terug. In welke mate waren die gebeurtenissen bepalend? Hebben ze een plaats gekregen? Is er nog verdriet? Dat maakt van haar boek geenszins een psychologisch roman. Hermsen is bovenal een filosofisch denker. Het gaat eerder over de betekenis dan de inhoud. Haar kinderen zijn het huis uit en gaan hun eigen levenspad.

Op zoek naar innerlijke rust

Ik kon mij als lezer niet ontdoen van de indruk dat hier een auteur aan het woord was die vrij rusteloos was. Kan je het woord heimwee vervangen door rusteloosheid? Altijd op zoek naar ‘een andere hemel’, lijdend aan ‘vertepijn’. Iedere keer Hermsen ergens is gaat ze toch weer ‘op reis’, al hield de huidige bestemming nog zoveel belofte in. ‘Altijd sluipt het Unheimliche je huis binnen’.

Voor wie is dit boek?

Wie houdt van vlot leesbare filosofie, biografisch werk of wie interesse heeft in het thema heimwee zal dit boek graag lezen. Het boek leest als een roman.

Joke J. Hermsen, Onder een andere hemel. Over heimwee & vertepijn, is een uitgave van Prometheus (2023). Het boek telt 320 blz. en is o.a. te koop bij Bol.com voor € 23,99 (paperback) of voor € 14,99 euro als ebook.

Lees je graag?

Je kan vele reviews vinden op deze blog. Je kan ze hier vinden.
Liever volgen via Instagram? Dat kan! Je krijgt er kortere reviews te lezen. Check KaatLeest hier.