Gelezen: wat is populisme? – Jan-Werner Müller
Je kan er niet meer omheen: het populisme groeit en het woord duikt overal op. Maar wat is nu een populist of populisme ?
Geen hapklare literatuur
Ik geef onmiddellijk toe: ik heb er lang over gedaan om dit boek van amper 142 bladzijden uit te lezen. Het mag dan wel als ’toegankelijk’ worden beschreven, ik kreeg het maar in mondjemaat binnen. Dat komt vooreerst omdat hoogleraar Jan-Werner Mûller ondanks de vorm van een essay, wel heel condens schrijft. Er wordt veel kennis verondersteld. Maar nog belangrijker: ik ben geen socioloog. Ik vrees dat daar het schoentje het meest knelde.
Bijstellen van mijn idee over populisme
Ik heb er lang over gedaan en nu en dan eens op gevloekt maar toch heb ik helemaal geen spijt dat ik het boek gelezen heb. Natuurlijk had ik voor het lezen van dit boek een aantal ideeën over populisme en wist ik het zo min of meer te te omschrijven. Maar na het lezen van het boek heb ik mijn idee over populisme toch moeten bijstellen.
Zie je het niet zitten om je door deze toch wat dikke boterham te worstelen, kijk dan gewoon naar het filmpje. Meer weten ? Lees dan toch maar het boek !
13 punten die ik heb onthouden uit het boek
- Een populist meent te spreken in naam van het hele volk
Tenminste dat claimt hij te doen. Waarom haalt hij dan niet de meerderheid van de stemmen? Om de simpele reden dat een populist een duidelijke opvatting heeft over wie wel en wie niet tot dat volk behoort. - Een afwijkende mening hebben is per definitie een foute mening
“Een afwijkende mening hebben wordt per definitie ondemocratisch. En alle ‘checks and balances’ – standaardonderdelen van de trais politica in een democratie – zijn louter obstakels voor de verwezenlijking van de volkswil”. - Populisme en pluralisme gaan bijgevolg nooit samen.
- Populisten houden van conflicten. Hiermee versterken ze het wij/zij gevoel.
“Conflicten zijn juist gunstig voor populisten, zoalng ze conflicten (vooral langdurige ‘culture wars’) kunnen aangrijpen om telkens weer te laten zien we er behoort tot het ‘echte’ volk – en hoe machtig dat wel niet is. - Populisten kunnen zowel politiek rechts als politiek links zijn
Le Pen en Geert Wilders worden als rechtse politici omschreven. Bernie Sanders als een links politicus en in Griekenland heb je Syriza, in Spanje Podemos en denk verder aan Rafael Correa Evo Morales en Hugo Chavez (Zuid-Amerika) - Een populist heeft een ’tegen’ nodig
Bij Trump is dat het establishment en de migranten. - Populisten bedienen zich van makkelijke en klare taal en beter nog, van simpele oplossingen
The problems we face now – poverty and violence at home, war and destruction abroad – will last only as long as we continue relying on the same politicians who created them in the first place. (Donald Trump) - Het volk durft niet te spreken
Normaliter zouden populistische partijen sowieso de meerderheid moeten halen. Ze geven immers stem aan ‘het volk’.
“Als een populistische politicus geen verkiezingsoverwinning behaalt, komt dat niet doordat hij het volk niet vertegenwoordigt, maar doordat de meerderheid niet heeft durven spreken”.
- Wat is het verschil tussen een democraat en een populist ?
“Democraten doen beweringen over het volk die zelfbeperkend zijn en als feilbaar worden opgevat.”
Populisten claimen de exclusieve morele representatie van het volk. Ze kunnen bijgevolg niet fout zijn. Wie of wat dat volk is, valt niet te omschrijven of te meten, maar het is volgens hen één. (Wat het uiteraard nooit is, iets wat door democraten wordt onderschreven door het aanvaarden van pluralisme).
Mooi citaat hier van Habermas: “Het volk verschijnt alleen in het meervoud”. - Mythe: populisten kunnen enkel in de oppositie overleven
De geschiedenis toont ons spijtig genoeg voorbeelden van populisten die wel degelijk aan de macht geraakten en voor lange tijd het land bestuurden. - Er zijn goede gronden voor het populisme
“Wie de democratie tegen het populisme verdedigt, moet ook eerlijk zijn over het feit dat het niet fantastisch gaat met de bestaande democratieën in West-Europa en Noord-Amerika.”
“Het probleem is niet dat mensen zich niet bij een democratie betrokken voelen. Ja, een heleboel mensen voelen zich niet langer betrokken bij de democratie, maar ze voelen zich er niet bij betrokken omdat ze het gevoel hebben dat de democratie, gewikkeld in een neoliberale verpakking, zin niet bij hén betrokken voelt. (Citaat van David Ost, aangehaald door Müller). - Hoe omgaan met populisme ? Ga in gesprek !
Wanneer populistische politici uitgesloten worden, dan wordt hun claim ‘wij/zij) bevestigd. “Zie je wel dat ……. niet naar ons wil luisteren’. - De niet-ingeloste belofte van de democratie
De democratie geeft enerzijds de illusie dat iedereen mee regeert en en het populisme geeft anderzijds de illusie dat zij de stem van iedereen vertolken. Beide zijn onwaar. De democratie faalt in zekere zin altijd maar zoekt de minst slechte oplossing. Het citaat (niet aangehaald in het boek) van Churchill is hier wel op zijn plaats “Democraty is the worst form of government, except for all the others’.
Samengevat
Je moet echt wel heel erg geïnteresseerd zijn om het boek te lezen. Toch vind ik het een aanrader. Sommige populisten zijn ‘overduidelijk’, maar gevaarlijk wordt het als democratische partijen zich populistisch gaan gedragen. Is Turkije nog een democratie ?
Drie sterren omdat het boek naar mijn mening al te vlot geschreven is en te veel veronderstelt. Maar dat kan aan mijn gebrek aan historisch-sociologische kennis liggen ! Ik beken !
Praktisch
Müller, Jan-Werner, Wat is populisme, uitgeverij Nieuw Amsterdam, februari 2017, 143 bladzijden. Paperback te koop via bol.com voor € 14,99.
Kindleversie (Engels) te koop voor $ 10,81. Ik las de Nederlandse paperback.
Alle citaten, tenzij anders aangegeven, komen uit het boek.
