Recensie: Aasgierkapitalisme -Grace Blakeley

Nu en dan lees ik een non-fictieboek waar ik enkele dagen moet van bekomen. Ik voel zelfs de noodzaak om alle fases van Kubler-Ross te doorlopen. Nee toch? (Ontkenning), boosheid (hoe is het mogelijk?). Aasgierkapitalisme van Grace Blakeley is zo’n boek. Een boek over de bedreiging van multinationals die de grote planners zijn van de economie en daardoor de democratie bedreigen. Ik stond erbij en keek ernaar.

Verontwaardiging

Grace Blakeley, Brits journalist, schrijft dit boek vanuit verontwaardiging. Met gedegen kennis van zaken en een notenapparaat van maar liefst 68 bladzijden presenteert ze haar zaak: grote kapitalen, en niet verkozen politici of overheden, regeren de wereld. Ze doen dit met één doel: maximale winst voor hun aandeelhouders.

Overweldigend veel materiaal

Aasgierkapitalisme is gedocumenteerd door geweldig veel materiaal. Aasgierkapitalisme mag dan een duidelijk ideologische strekking hebben, de aanklacht tegen de macht van de oligarchen is onderbouwd. Een van de voorbeelden die niet onbekend zullen zijn is dit van de Amerikaanse banken die voor een wereldwijde crisis zorgden. Zij investeerden in schulden (leningen) die verkocht werden om winst te maken. Toen de banken merkten dat ze in slechte papieren zaten werden ze gered door overheden overal die alle middelen inzetten tegen een nog grotere mondiale crisis. Overheden gaven geld, bankdirecteuren werden dik betaald. Nogmaals.

10 verontrustende aanklachten uit Aasgierkapitalisme

Er zijn meer dan 10 verontrustende vaststellingen te halen uit het boek, maar ik beperk me even tot deze 10.

1. Grote bedrijven en investeerder zijn uit op maximale winst, vaak ten koste van werknemers, consumenten en het milieu.
   
2. Economie wordt steeds meer gedreven vanuit financiële markten en speculatie in plaats van productieve investeringen (denk aan de bankencrisis!)
   
3. Multinationals en superrijken doen er vaak alles aan om belasting te ontwijken, dit ten koste van inkomsten voor de overheid.
   
4. Monopolie- en oligopolieposities: grote multinationals consolideren hun macht door concurrenten uit te schakelen of op te kopen en domineren zo de markt.
   
5. Invloed van het bedrijfsleven op politiek: de band tussen groot kapitaal en politiek wordt steeds nauwer. Lobbygroepen en bedrijfsbelangen beïnvloeden wetgeving en regulering, wat de democratische besluitvorming ondermijnt.
   
6. Privatisering van openbare diensten: dit leidt dikwijls tot slechtere kwaliteit en hogere kosten voor burgers.
   
7. Crisis als verdienmodel: financiële elites profiteren van economische en ecologische crisissen door speculatie en het goedkoop opkopen van actieve in tijden van instabiliteit.
   
8. Uitbuiting van arbeid: grote bedrijven willen de kosten zo laag mogelijk houden, zo ook de loonkosten. Dit leidt tot minder koopkracht.
   
9. Technologie en surveillancekapitalisme: grote bedrijven verzamelen en verkopen onze gegevens en hebben zo meer controle over consumentengedrag. Ze kunnen het sturen en voorspellen.
   
10. Gentrificatie en huisvestingscrisis: vastgoedspeculatie drijft de huizenprijzen op. Groepen met minder inkomen worden verdreven of kunnen geen huis meer huren/aankopen.

TINA of ‘There is no Alternative’ – jawel! Het kan anders!

“There is no Alternative”, of ‘het kan niet anders’, is een uitspraak die je wel meer hoort als het gaat over politiek en keuzes die te maken hebben met de besteding van het overheidsgeld. Als je dit hoort gaat het zo goed als altijd over besparingen op arbeid/loon, om ‘de economie draaiende te houden’. Want het kan niet anders.

Volgens Grace Blakeley kan het wel anders. In haar laatste hoofdstuk geeft ze met tal van voorbeelden aan dat er niet een, maar vele alternatieve bestaan die bovenal recht doen aan elke mens en het milieu.
Er zijn overigens bedrijven die het wél goed doen, die én winst maken én overleg toelaten én ecologisch zijn én werknemers laten delen in de winst.

Een duurzamere economie

Blakeley pleit in haar boek voor een eerlijker en veerkrachtiger economie. De financiële sector dient gereguleerd te worden, belastingen moeten progressief zijn. (Het bekende ‘de sterkste schouders…’). Er moet aandacht zijn voor het milieu, gebeurt dat niet, dan komt met sowieso opnieuw in een economische crisis. Je hoeft dus niet eens een groene jongen of meisje te zijn om dit te zien.

Voor wie is dit boek?

• voor wie interesse heeft in economie
  Blakeley legt uit hoe hedendaagse neoliberale economie is ontstaan. Ze gaat daarvoor terug tot de 18de eeuw, de eeuw van Adam Smith.
• voor wie de huidige sociaaleconomische politiek wil begrijpen
  Welke ideeën liggen aan de grondslag van de huidige politieke keuzes?
• Voor wie zich afvraagt welke macht grote bedrijven hebben en hoe ze dat doen
• Voor wie zich afvraagt of er wel alternatieven zijn en welke dit zouden kunnen zijn.
• Voor wie zich zorgen maakt over de steeds grotere kloof tussen arm en rijk
• Voor wie politiek geëngageerd is.
• voor wie met kritische blik naar het economisch gebeuren wil zien

Wat ik van het boek dacht

Het boek is een aanklacht en dat steekt Blakeley niet onder stoelen of banken. Ze is scherp in haar oordeel over bedrijven die alleen maar winst willen boeken kost wat kost. Tegelijkertijd is ze bezorgd om het merendeel van de bevolking dat leeft van geld dat komt uit loon (en niet uit speculatie of winsten).

De opstapeling van verhalen en de vele documentatie lieten me soms naar adem happen. Bedrijven/banken die ten onder gaan, vervolgens door de staat gered worden om dan weer grote premies uit te delen aan hun aandeelhouders. Bedrijven die politici met miljoenen steunen om er vervolgens nog meer ‘winst’ uit te halen. Een overheid die gekneld zit en onder druk van grote bedrijven.

Tien jaar geleden las ik ‘Kapitaal’ van Picketty. Een boek dat me altijd is bijgebleven en evengoed verontrustte. Aasgierkapitalisme is een soortgelijk boek, goed gedocumenteerd, maar minder academisch. Zorgwekkend is dat wat Picketty aankloeg alleen maar erger geworden is.

Dit is een boek waarvan ik soms denk: iedereen zou dit moeten lezen. Je kan het ermee eens zijn of niet, maar het stelt tenminste kritische vragen over hoe de huidige neoliberale economie in elkaar zit. Door het boek ben je in staat om vragen te stellen bij het overheersende narratief dat het ‘niet anders kan’.

Of je het nu eens bent met Blakely of niet, het is goed om nu en dan een (gedocumenteerde) tegenstem te horen. Wie verandering wil, moet durven denken.

Aasgierkapitalisme: het boek

Grace Blakely, Aasgierkapitalisme, bedrijfsmisdaden tegen de menselijkheid, is een uitgaven van ArbeidersPers (2024) en telt 472 blz. Het boek is o.a. te koop bij Bol.com voor € 27, 48 (paperback), of als ebook voor € 14,99. Check zeker je lokale boekhandelaar of bibliotheek.