Het stemmetje in je hoofd: je kan er maar beter goed mee omgaan

Dat dingen in je hoofd gaan malen. Dat je van alles hoort en ziet – of zelf doet – en er vervolgens een commentaarstem oprijst als ware je leven een wielerwedstrijd met een hoogstpersoonlijke Michel Wuyts. Ongelooflijk vermoeiend. Alsof je continu op de markt staat en iedereen om je aandacht schreeuwt. Gelukkig is er onderzoek naar gedaan. Mét resultaat. Ethan Kross, hoogleraar universiteit Michigan en expert op het gebied van bewustzijn, schreef een boek over dat stemmetje in je hoofd en hoe je daar het beste mee kan omgaan.

De kracht van het stemmetje in je hoofd

Het is maar goed dat we een stemmetje hebben in dat hoofd. Het behoedt ons van het eten van die tweede chocoladereep en het waarschuwt ons voor komend gevaar. Soms is het puur buikgevoel: dat iets niet klopt en dikwijls is dat stemmetje, waar we weinig aan te zeggen lijken te hebben, best wel een goede maat. Maar soms wordt het een regelrechte zagepiet en saboteur. Grumpy en zelden positief. Eentje dat van geen ophouden weet. En daar hebben we natuurlijk weinig aan.

Die negatieve stem in je hoofd, die innerlijke criticus, bestaat uit een cyclus van negatieve gedachten en gevoelens die van ons specifieke introspectievermogen eerder een vloek dan een zegen maken. Het brengt onze prestaties, het nemen van beslissingen, onze relaties, ons geluk en onze gezondheid in gevaar. We blijven denken aan die blunder op het werk of het misverstand met een geliefde en verdrinken na een tijdje in een miserabel gevoel.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Dat innerlijke stemmetje ‘stem’ geven daarbuiten is overigens ook niet zo’n goed idee. Je zou kunnen zeggen: goed, ik deel gewoon wat in mijn opkomt, ik deel al dat gejekker en gepieker, misschien brengt me dat tot rust. Uit onderzoek blijkt dat nog schadelijker dan het stemmetje gewoon binnenshoofds te houden:

Het schadelijkste voor onze interne en externe gesprekken is wel dat we uiteindelijk vaak minder steun krijgen. Dat is het begin van een vicieuze cirkel van sociaal isolement, waardoor we nog meer gekwetst geraken.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Geheel verrassend is dat niet. Niemand vindt het erg als een collega eens stoom wil afblazen en zich helemaal laat gaan in negativiteit. Je antwoordt met steun, een grapje, wat relativering. Maar blijft het duren, dan verwatert de goodwill al snel.

Uitzoomen

Wat het stemmetje in ons hoofd doet is meestal niets anders dan uitzoomen op een voorval of een gedachte. De rest van de werkelijkheid wordt schraal, er is maar één luide roeper. Vandaar dat we ‘verdwaald kunnen raken in een moeras van negatieve emoties‘. Zolang je in staat bent te relativeren, er van op afstand naar kijken, dan lukt het aardig en is de kans op dat moeras vrij klein.

Het is meteen een tip voor wat betreft het omgaan met dat vervelende stemmetje: bekijk het eens van op afstand. Of laat het gewoon even voor wat het is.

Uit verschillende onderzoeken was gebleken dat mensen die zich lieten meeslepen in een negatieve talige gedachtenstroom, zich beter voelden als hun aandacht van problemen werd afgeleid. Het nadeel van deze benadering was dat afleiding alleen een kortetermijn opleverde, een doekje voor het bloeden dat de onderliggende wonde aan het oog onttrok zonder hem te genezen.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Toch is het een waardevolle tip die ik overigens zelf dikwijls toepas. Afleiding zoeken als er plots teveel op mij afkomt en dat stemmetje weer in overdrive gaat. In principe wil ik het dan ‘loslaten’, al is het maar even, maar je kan je verstand natuurlijk niet commanderen als ‘en nu ga je NIET meer denken aan ….’ Dus aanvaard ik dat het is wat het is en ga iets doen wat mijn aandacht zo erg in beslag neemt, dat het stemmetje even het zwijgen wordt opgelegd. Het hoeft daarom geen sterke intellectuele arbeid te zijn, een goede roman legt het stemmetje vrij snel stil bij mij. Geen langetermijnoplossing, maar soms echt wel een oplossing voor het moment en soms is er ook niet meer nodig. Het is pure volkswijsheid die iedereen kent: ‘zet je gedachten op iets anders’.

Kross geeft verder nog tal van tips over manieren hoe je afstand kan nemen: door het schrijven van een dagboek, door over jezelf in derde persoon te spreken, door je voor te stellen een vlieg op de muur te zijn en je zelf bezig te horen en zien. Soms zeggen mensen je ‘wat zou je vriendin zeggen die hetzelfde voor had?‘. Ook dat is het nemen van afstand en het veranderen van perspectief. Is het je overigens al opgevallen dat het makkelijker is om zicht te krijgen op de problemen van een ander dan wel van jezelf? Afstand nemen kan helpen.

Inmiddels is gebleken dat je met afstandelijke zelfpraat dit resultaat bereikt door het vermogen te gebruiken waarover ieder mens beschikt: het vermogen de oorzaken van stress te interpreteren als uitdaging in plaats van als bedreiging.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Heeft praten zin?

Het is bijna een dogma, als iets je dwarszit, dan komt steevast het advies dat je erover moet praten. Ethan Kross stelt hier enkele kanttekeningen bij en die zijn best interessant. Om alle paniek voor te zijn: er moet méér gebeuren dan enkel praten. Volgens onderzoek hebben mensen bij het delen van hun emoties/problemen met anderen, 2 noden. Het praten met een ander over onze gevoelens vergroot onze verbondenheid. We voelen ons gesteund, geliefd en niet alleen. En uiteraard, daar is onderzoek naar gedaan, naar het impact van het delen van gedachten en gevoelens.

De mensen die hun gedachten en gevoelens over 9/11 hadden gedeeld, voelden zich niet beter. (…) Ze hadden vaker last van een negatief stemmetje in hun hoofd en toonden vaker vermijdend copinggedrag. Onder de mensen die hun gevoelens hadden gedeeld voelden diegenen die er het meeste over hadden gedeeld zich het ellendigst en hadden zij de slechtste lichamelijke gezondheid.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Wat? Ik stond even perpex toen ik dat las. Alsof de aarde plat niet langer een bol was en ik mezelf en anderen wat wijsmaakte toen ik dacht dat ‘erover praten‘ dé manier was om problemen draagbaarder te maken.

Naast onze behoefte ergens bij te willen horen (gehoord te worden) hebben we immers ook nog een cognitieve behoefte, het gevoel van verbinding is maar de helft van het verhaal. Wie praat is nog niet geholpen, het gevaar dat er al te zeer wordt ingezoomd kan alles nog erger maken. Wanneer die andere enkel en alleen luistert en beaamt dan wordt ons gevoel mogelijks versterkt. Want we willen er natuurlijk ‘uit’ geraken en hier komt die tweede behoefte: de nood aan een constructieve aanpak. In gesprekken met enkel en alleen een luisterend oor, blijven we echter ronddraaien rond onze as. Terwijl we dat net niet willen.

Gelukkig gebeurt er in de meeste gesprekken méér dan enkel het beamen en bevestigen. De andere kan net diegene zijn die er door het gesprek voor zorgt dat je de dingen van op een afstandje ziet, door goede vragen te stellen of de zaken in een breder perspectief te brengen. Dat blijkt werkelijke steun te zijn. Toch is ook dat weer een mijnenveld, want – weerom gestaafd door onderzoek – mag die steun niet al te expliciet zijn, anders voelen we ons toch een beetje een kind dat plots een ouder voor zich heeft en dat doet weinig goeds met ons gevoel van zelfwaarde.

Advies geven zonder rekening te houden met de behoefte van een ander kan ondermijnend werken op het gevoel van zelfeffectiviteit – de o zo belangrijke overtuiging dat we bekwaam genoeg zijn om de dingen zelf op te lossen. Met andere woorden, als we beseffen dat anderen ons helpen zonder dat we om hulp hebben gevraagd, interpreteren we dat als een teken dat wij op een bepaalde manier hulpeloos of incompetent zijn.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Op welke manier kan dan wel het beste steun worden gegeven? Opnieuw geeft Kross tal van tips die we allemaal eigenlijk wel kennen. Toen ik ze las dacht ik onmiddellijk: ja, dat klopt. Zo ervaar ik ook wat echt helpt.

Andere manieren om ons te wapenen tegen dat negatieve stemmetje in ons hoofd

Eindigt het verhaal daar? Nee. Het boek staat vol met wat onderzoek over dat stemmetje in je hoofd en wat je daar allemaal mee aankan. Vertoeven in de natuur is heilzaam, omdat de natuur ons een gevoel van verbondenheid geeft, het draait niet enkel om ons alleen. Zelfs opruimen helpt, want opruimen is ordenen en overzicht, terwijl het negatieve stemmetje juist het verlies van overzicht is.

Een lijst vol technieken

Het boek eindigt met een overzicht van technieken die je kan gebruiken om dat stemmetje in je hoofd in goede banen te leiden. Technieken die je alleen kan doen, technieken met anderen en technieken die iets te maken hebben met de omgeving waarin je vertoeft. Allemaal heel realistisch en door iedereen (ook door jongeren) prima uit te voeren.

Wanneer we onze innerlijke dialoog veranderen,
kunnen we in principe ons leven veranderen.

Citaat uit Ethan Kross: Het stemmetje in je hoofd, uitgeverij Prometheus 2021

Zou niet iedere jongere dit moeten weten?

Jongeren vallen vaak en misschien makkerlijker dan volwassenen, ten prooi aan het negatieve stemmetje. Verdwalen in de eigen gedachten, het moeras van negativiteit. Toen Ethan Kross bekend werd met zijn boek en onderzoeken werd hij dikwijls geconfronteerd met de vraag ‘maar waarom wist ik dat niet vroeger?’. Zijn werk werd omgevormd tot workshops en lessen voor het middelbaar onderwijs, zij het in de V.S.
Mij lijkt zoiets – of een boek specifiek gericht op jongeren – geen overbodige luxe.
Het boek zoals het hier gepresenteerd is, is zeker leesbaar vanaf een leeftijd van 16, al naargelang de leeservaring van een jongere, geef het boek dus gerust aan iedere jongere waarvan je denkt dat die er iets zal aan hebben. Overigens niet alleen jongeren, want dat negatieve stemmetje houdt niet per definitie op eenmaal je volwassen bent.

Praktisch

Ethan Kross, Het stemmetje in je hoofd. Waarom het belangrijk is en hoe we het kunnen gebruiken, telt 264 blz en is een uitgave van Prometheus, te koop voor €21,99.

Zin om ander reviews te lezen? Klik hier.